19 March 2024

Kan Generation Hian Ram Kan La Kaihruai Dawn

 'Ram kaihruai' han tih hian politics chungchang chauh ni lovin, kawng hrang hrang — zirna lamah, kohhran lamah, khawtlang leh vantlang inrelbawlna lamah, sumdawnna lamah, sorkar hna thawhna kawngah leh pawl hrang hrangte a kawk thei a. 'Kan generation' han tih hian, tuna kan rualpuite sawina a ni mai a ni.

Tuna kan thian, nêl leh ngam taka kan kawm bawrh bawrhte hi hun rei lo tê hnuah chuan, tar lan tâk nihna pawimawh tak tak chelhin, a hmahruaitu pawimawh an ni chho dawn. Tunah hian heng kawng hrang hrangah an inhnîmphum mek tawh a, an lût thûk zel ang a, an thil tihna kawngah a chhîp thlengin hmahruaitu an la ni dawn. Hei hi theihna leh thiamna a nih rualin, hun leh kumte'n a her chhuahpui tur ve rêng a ni bawk.

Tuna kan ṭhen leh rualte hi tun hmaa 'nakina kan ram hruaitu tur' tia an lo sawi chamchi tawhte kan ni a; kawng hrang hrangah 'ram hruai hna'-ah kan inhnîmphum der tawh. Zirlai kan nih laia 'nakina kan ram hruaitu tur' min titute khan politics lama ram kaihhruai hna chauh an rilruah a awm a ni maithei, mahse, 'ram hruaitu' hna hi a lo zau em em a, ril zawk a lo awm.

Lehkha kan zirpui eng emaw zat chu kohhran hrang hrangah Pastor an ni ta a, a ṭhen chu Pro-Pastor te, Kohhran Upa leh Tual Upa te, kohhran hnuaia pawl hrang hrangah hruaitu hna te an chelh chho mek. Tin, kan zirpuite kha zirna lamah pawh zirna sáng zawk — University a ni emaw, college a ni emaw, a hnuai lam a ni emaw, an lut thûk zel a. Tam tak chu zirna sangah zirtirtu niin a ṭhenin Ph.D an zo va, ti mek ṭhahnem tak an awm bawk a, an zirna hmunah department Head han ni mek te an awm bawk.

Pawl hrang hrangah pawh YMA-ah a ni emaw, ram pum huap pawlah a ni emaw, member pawimawh tak tak leh hruaitu dinhmun pawimawh tak takte chelhte an awm zel bawk a - kan zirpui ṭhinte zingah chuan. An ṭhutkhawm (meeting)-naa an thu/ngaihdan vuakthlak avanga rampum nghawng dawt theite pawh an awm chho ve zel ta.

Sorkar hnaah pawh — police lamah te, damlo enkawltu (doctor & nurse etc)-ah te, pisaa ṭhu chi-ah te, kawng hrang hrangah an lo inzar pharh nasa ve zel a. Police lubawk aṭanga an hotu dinhmuna awm chho mek te, "hei hi ka office a nih hi" han ti mai thei chin te an awm chho ta nawk a. Kan ngaihsan state service hrang hrangah te an lut chho ta pheuh pheuh mai bawk a.

Sumdawnna lamah pawh hlawhtling chho ta, mi dang tana eizawnna siamsak thei dinhmuna ding, nau leh ho nei chho thei khawpa hlawhtlinna lawmawm tak neite an awm chho zel a, an la awm chho zel dawn bawk.

Chung ka han sawi den dente chu tu dang ni lovin, kan nu leh pate rual ni hek lovin, keimahni rual (kan rualpui), kan generation, kum thuhmuna kan lo pian chhuahpuite, lehkha kan lo zirpui ṭhin leh 'ka ṭhian' tia kan lo koh fo tawhte chu an ni. Chungho chuan ṭhuang (sector) hrang hrangah ram kaihhruai hna an thawk chho ṭan mek tihna a nih tâk chu.

Tichuan, hmana 'nakina ram kaihruaitu tur' tia an sawi ṭhinte khan thil ṭha an duh a nih a, thil ṭha an tih tlat a, ram tana thil ṭha lote an kalsan tlat chuan kan ram hi a nuam telh telh dawn. Ram kaihhruai hna kan tar lan tak hrang hrangah thil ṭha lo a tawm tê telh telh ang a, tuna kan khawvel hman mek hi a insiam ṭha chho zel ang a, 'kan nau' tia kan sawi ṭhinte tan khawvel nuam zawk kan siamsak ang a, kan tu leh faten khawvel nuam leh muanawm zawk an hmang thei dawn tihna a ni. Kan va pawimawh em!

'Kan ram' kan tih hian kan chenna leilung (geographical area) chauh hi a kawk reng reng lo, kan chhehvel leh kan khawtlang nun (society) hi a sawi bulpui ber chu a ni. Chuvang chuan, hmana lehkha zirho ṭhin, generation khata tla za tate hian thil ṭha kan um tlat chuan kan ram a ṭha dawn tihna a nih chu!

Hawh u, chu thil chu 'nau' (next generation)-te kutah dah lovin keimahni generation hian thangṭhat la law law thei turin, generation mualliam hnu kan nih hma ngeiin ṭan i'n la tak tak teh ang u. Keini generation hi khawvel tukverhah kan dak a ni satliah lo va, khawvel kan daidar a, ram danga thil ṭha an tih ṭhinte chu mit ngeiin kan hmu pha a, chung thilte kan rama kalpui turin kan aia ṭha an awm rih lo. Generation tharte tan hian mi ṭhing kan ni thuai dawn, kan ni ṭan mek tawh. Mi ṭhing nihna chauh hnutchhiah lovin, mi ṭha, ram siam ṭhatnaa bulṭantu niin min hre rawh se!

Chumi atan chuan, ram kaihhruai hna chi hrang hrang, kan inhnimphumna ṭheuhvah danglamna i siam ang u.

'Millenials' kan ni a, ram kaihhruai hnaah kan lut chho an.


29 February 2024

Ka Pisa Tê

 Kum hnih leh a chanve zên zâwn chu he pisa tê ka luah hnuah ṭuan ṭul vangin ka chhuahsan dawn ta. Vawiin hi ka ni tawp ni a ni a, seminar kan neih avangin ka tlawh hman lo. Tlai takah kan bang a, ban rualin ka va tlawh a, ka lung a leng hle mai. Ka lehkhabu leh thil pawimawh tam zawk chu ka lo thiar chhuak tawh a, banga ka lem an ziak, ka tar chu a tawp khar nan ka hmang a ni.

He in chhunga ka ṭhut luh chuan ka lung a awi a, ka thla a muang a, keima pual ve liau liau a nih hi, ka ti ṭhin. Khi hmun 'thianghlim' khi zirna avanga ka luah, man chawi lova ka luah, thawhrimna avanga ka luah theih chauh a ni a, a chhung han en mai chuan pisa ropui tak ni lo mah se, ka ngai hlu a ni. Israel faten Aigupta chhuahsana khawizu leh hnute tui luanna Kanan ram an pan ang mai khan, hmasawn duhna leh thil ṭha zawk beiseina avangin ka chhuahsan ta chu a ni a, ka lung a tileng ngei mai.
Khi hmunah khian thil ṭha lo leh sual ka ti ngai lo va, zirna leh class lak tur inbuatsaihna hmun ber a ni. Hna laklawh a awmin mahriak têin riahrun ka rem a, zan eng emaw zat chu ka lo mu khamphei ve tawh a ni. Ka dawhkan hi ama tawkah a hnawk ve thei em em mai a, hnathawh ni-ah kan zirlaiten duhsak takin min tihfaisak a, min lo rem felsak diam ṭhin a. Chungte chuan a rûk têin min tihlim veng veng ṭhin.
Zirlaiten man tlawm zawk leh awlsam zawka an zirlai kaihhnawih lehkhabu an neih theih nan, he hmunah hian lehkhabu ka zuar fo va; ka buai phah ve viau thin! Dawhkan pawhdawhah hian pawisa ka dah mai zel a, ka kalh lo. A bo ngai lo. Eng tik lai pawhin damdawi tui leh nachhawkna mum ka kawl reng ṭhin a, rikrum thilah zirlaiten an rawn ban ṭhin a. Department pisaah hian kan kawl ve tho va, a zawh laklawh chang a awm avangin ka kawl hrang ve a ni. Computer dawhkan hnuaiah hian pawhdawh lian zawk a awm a. Chutah chuan kan zirlaite test paper te, assignment paper te ka dah khawm ṭhin a. Nimin lamah ka hai a, chhuak tate paper thleng mai khan a ngai ngaiin a lo la awm a, "Guest Professor" te kha kan han ni leh lawp lawp thin kha a nia! Ka lung a leng hle.
Kum rei lo tê chauh ka awm a, chuti chunga a eng emaw ber ang ziazanga ka heti fo mai hi miin mak min tih ka hlau va, mahse, ka inthiam chawp. Ka hun hmasa lam ka ngaihtuah a, kan ṭhiante leh zirpuite tam zawk chu zirna inah zirtirtu an ni a, chutih laiin kei lah politics tuifawn nu takah ka pil bet bet a; chuta ṭangin an khawvel ka hmu pha ve vek si. Zirtirtute Ni a lo thleng a, ka ṭhiante chu an zirlaiten thilpekte pein duhsakna an hlan a, an thilpek kha ka awt a ni lo va, mahse, zirtirtu an nihna anga zahna an dawn kha ka awt ngawih ngawih ṭhin; chu chu politics lipuiah a awm ve si lo. Social media-a "Miss/Sir" an han ti te hi ka chhiar zawng ringawt pawhin ka ngaihtuahna a kal thui hle ṭhin.
Chutiang mi chu, ka awh em em dinhmunah Pathianin min dah ve ta phut mai a, zirtirtu anga duhsakna ka ṭhianten an dawn thin ang kha ka dawng ve ta ṭhin a nih chu! Ka thinlung hlimna leh lawmna min hriatthiampui vein ka ring. Kum hnih leh a chanve chauh pawh ni se, ka tan chuan a hlu zual bik em a, mi dang zawng aiin ka kamtampui lo thei lo a ni. He pisa tê hi ka la luah kham lo va, chutih rualin keima duhthu ngeia chhuahsan chu ka ni ve deuh lawi si. Kan kumhlun theihna hmun tur chu he pisa tê chhungah awm ni sela, ka'n kalsan lo tur che a ni a. Chung lamin ka tana a buatsaih hmun chu thahnemngai tak leh theih tawp chhuaha ka luah mai a lo ngai ta a ni.
Aw, ka pisa tê hi! Rei lo te hnuah chuan Josefa hre lo lal dang a lo piang ang mai kha a ni tawh dawn a. Neitu thar a nei tawh ang; kei aiin a tuaihnumin a luahlum thiam zawk maithei! A kalh leh hawnna chabi ka kuta awm ve reng ṭhina kha, duh hun huna luhchhuah pawh a remchang ve tawh dawn lo. Zan mu ka chhînna hmun kha khual ka channa hmun a lo chang tawh dawn a ni. Ni hnih khat chhung lek tê mai pawh hian khawvel a va inher danglam chak em! Khi, kan hma lawkah Krismas pawh a fu leh vûng tawh alawm!
"Aw... Ka ngaih, zawngho!"



13 November 2023

Generation Pahnih

He lei hringnunah hian mihring hun hi, generation hrang hrangah an then a, chung zinga pahnih — Millennials (Generation Y) leh Generation Z chungchang hi tlem azawng han sawi ta ila.

Milennials (keiniho) hi kum 1981 atanga kum 1996 bawr vela piangte hi kan ni a, kan hun chhung hian khawvel hi technology-ah a ṭhang nasa em em a; digital khawvel lo daidar hmasatu kan ni.

Khawvel sum leh pai dinhmun a ṭha lo va, zirna lamah harsatna kan tawk nasa a, puitu loan lak te a harsa a, he khawvela dam khawchhuak turin hahthikula kan beih a ngai a; khawtlang, vantlang, pawl leh kohhran lama nihnain min phuar nasa a, kan nun leh chhehvel thil hi a inzawm nghet lehzual a ni.

Gen Z-te hi kum 1997 aṭanga 2012 inkara piang, tunlaia 'ṭhalai/ṭhangthar' kan tih, tun khawvela a changtute hi an ni ber ang chu. Anni hi digital khawvela lo piang chhuak liau liau an ni a, technology an ṭhan hnan a, social media leh an nun a inzawm tlat tawh a ni.

Khawvel a changkang tawh a, zirna leh hmanrua a ṭha tawh em em a, an thluak pawh a ṭha a. Sum leh pai dehchhuah a lo awlsam tawh zawk a, eizawnna bul han van mai pawh an harsat lo va, khawl (smartphone/computer) hmaa bur ngar ngar an nih avangin chhungril (mental) lamah harsatna an nei nasa niin a lang.

Gen Y-a thil serious taka ngaihte kha Gen Z-ah chuan ngaia an neih thil a lo tam ta a. Tun hmaa bra nena thla lak mai mai pawh veng chhung aṭanga inhnawhchhuahna tham a ni a, tunah chuan khawlai len nan kan hmang lo chauh tawh a ni.

He generation pahnih ka rawn tar lan chhan chu, chu khawvel hmang kawp kan ni a (kan nu leh pate erawh Gen X an ni). Gen Y-a piang leh seilian, chu nungchang leh nihphung keng, mahse, Gen Z-a luta ṭhat lai hun hmang chho ta kan ni a; kan that lai hun hi he generation pahnih danglam ve tak hian min nangching a, kan buai zo ta a nih hi.

Gen Y-ah chuan nulate kan la inrim a, mihring nun a nuam a. Tunah erawh chuan inrim a bo titih tawh a, nula leh tlangval inkawm dawn chuan khawiah emaw len chhuah te a lo ngai a. Gen Y-in Gen Z ngaihzawng a neih chuan a insiam rem fe a ngai. Chu chu tuna ka dinhmun chu a lo ni ta a ni! Tunlai ṭhangtharte nun leh an khawvel hi chenchilh mah ila, hriat chian tak tak a har a. An tui zawng leh duh zawngte chu a lo dangin a lo hrang ta deuh va, keini zawng kan hlui ta vawng vawng a ni ber.

He new generation-ah hian a tlangpuiin hmeichhia (nula)-te hian 'duh tak bahra khur laihpui' ai chuan 'duh ve tho khuangchawipui' tur hi an changvawn a ni ta deuh mai a. Hmangaihna aiin humhimna (security) an dah lalin an dah pawimawh tawh zawk niin a lang a. Gen Y tlangvalte leh Gen Z nulate insuih rem chu thil tih huphurhawm tak a ni ta reng mai.

Materialism thlipuiin min nuai ta telh telh tawh a, kan thiangzau (liberal) ta em em mai a; 'kan' nun leh 'an' nun hi a inthlau tawh a. Kum aiin sum a pawimawh tawh zawk niin a lang. Ngun taka ka ngaihtuah ka ngaihtuah hian, tun chen chen ka la 'hetih' chhan chu he generation pahnih inkara âwl (gap) zau lutuk hi ni ta berin ka hria!

(November 7, 2023-a ka facebook status ka rawn dah tha a ni e).

08 November 2023

Inthlan Titi Nawi

A hmasain UT kan nih aanga Mizoram MLA inthlana vote tlak dan leh sorkarna siamtute han tar lang phawt ila.

1972 - 72.90% (Mizo Union)
1978 - 63.27% (PC)
1979 - 68.34% (PC)
1984 - 73.43% (INC)
1987 - 72.51% (MNF)
1989 - 81.30% (INC)
1993 - 80.75% (INC & MJD)
1998 - 76.32% (MNF & MPC)
2003 - 78.65% (MNF)
2008 - 82.34% (INC)
2013 - 83.41% (INC)
2018 - 81.54% (MNF)
2023 – 77.04% la danglam leh tur.
(Bold hi sorkarna siamtu party inthlak kum zel a ni).


 
Vote tla a hat hian sorkar an inthlak em?

Data kan en chuan, sorkarna inthlak hi kum 1972 aangin vawi 7 a thleng a; he sorkar inthlakna inthlan hrang hrangah hian um li chu inthlan hmasa aiin vote a tla chhia a, um thum chu inthlan hmasa aiin vote a tla ha zawk thung. MNF sorkarna siam kum 1987, 1998, 2018-ah zel a hmaa inthlan aiin vote tla a hniam zawk zel a, INC sorkar dawnin a hma kum aiin vote tla a ha zawk zel thung.

Party ngaiin sorkarna a siam zawn hi um li a awm tawh a, chung zinga um thum chu inthlan hmasa aiin vote tla a ha zawk zel bawk. He election history aanga a lan dan chuan, vote tlak hat apiangin sorkar an inthlak kher lo tih chiang takin a lang a. Chuvangin, vote tlak dan hi sorkarna inthlak leh inthlak loh hriltu a ni lo tih chiang takin a sawi ngam ang.

Eng vangin nge vote tla a hat hin?

Tun hnai inthlan aangin han thlir ta ila. Mizoram People Forum (MPF) hi kum 2006 khan din a ni a, din a nih hnua inthlan hmasa ber kum 2008 kha Mizoramin MLA kan thlan hnua vote tlak hat ber a ni (a hun laiin), inthlan lehah pawh a khûm chho bawk. Inthlana kohhran a inrawlh hnu hian inthlanna felfai tak, tun hma aia ziaawm tak kan hmu a, mipui pawhin vote thlak an phur phah ni te pawhin a lang.

MLA inthlana halaite rawn chet chhuah tak tak hi kum 15 kal ta, 2008 aangin a ni a. Kum 2008 inthlanah khan Zoram Kuthnathawktu Pawl bakah, Mipui angrual Pawl (MP), Youth Movement for Mizoram (YMM) leh Mipui Pawl (MPP) an lo lang a. Anni hian inthlan chungchangah thâwm (voice) an nei lian chho an a, ZKP hi UDA-ah an tel tih loh chu pawl dang hian candidate an siam lo. Vote erawh tun hma aiin nasa takin a tla ha a, sorkarna siamtu pawh an inthlak chiang hle.

Kum 2013-ah Zoram Thar Duhtute (ZTD)-te’n thawm an nei a, halai lehkha thiam tam takin ring an rawlh ve bawk. Nimahsela, an President Pu SL Sailo bak chu inthlana ding an awm lo va, vote a hmu tam lo bawk. Vote tla erawh tun hma zawng aiin a ha thung. Heng aanga thil lang chiang tak pakhat chu, party pawn lam aanga thawm/hmalakna (movement) a awm hat hian vote a tla ha zel tihna a ni.

Tin, vote tlak hat chhan hi party tinin nasa taka an an lak rah a ni thei a; party inbeitawk tak emaw, inhruipawhna lian tak a awm hian vote a tla ha ni te pawhin a lang a ni. Kumin, 2023-ah hian Election department lam aangin nasa takin vote thlak tura inzirtirna (awareness) an pe a, nimahsela, tun hnai kum 20 (inthlan vawi li) chhunga vote tlak chhiat ber a ni thung. Hei hi mak angreng tak a ni.

MLA Inthlan leh halaite

Kan tar lan tak angin, inthlana halaite’n thawm an neih hi kum 2008 aanga inan a ni a. Kum 2013-ah ZTD awm mah se, chuti taka thawm lian an ni hran lo va. Khatih lai khan halai tam takin party tê, ZNP an thlawp nasa a,  Mizoram MLA election history-a vote tlak hat ber um a ni nghe nghe. Mahse, MNF leh Congress an len sa avang leh, ZNP hi party lian an nih loh avangin tling zo an awm lo va, bial hnihah pahnihna an ni pha a, ZNP vote share erawh nasa taka pungin 17.42% lai a ni nghe nghe.

Kumin inthlana titi lian ber chu ZPM hi a ni. Kum 2008 chho aanga inthlan apianga movement hrang hrang lo kalpui hin halaite khan kum 2018 inthlan dawnah Zoram Exodus Movement (ZEM) an din a. Anni bakah political party pahnih — kan tar lan tak ZNP leh MPC te, pawl dang dang nen pawl pariat lai infinin kum 2018 inthlan chu Zoram Peoples Movement (ZPM) angina an hmachhawn a. Seat pawh 8 lai an la thei nghal a. Hemi kum aang hian a arh/hang zawngin an kal chho ta zel a. Kumin inthlanah phei chuan beih rawn tham khawpa lian an ni hman a, sorkarna an siam lo a nih pawhin seat an lak zat hi pung tura ngaih a ni.

Kum 2023-ah hian mipui lam aangin chetlakna (movement) lian tham dang a awm ta lo va, hei hi tun hmaa sulsu hinte ZPM-a an inbawk khawm vek tak vang a ni thei a; la sorkar lo party, mahse, mipuiin rinna an nghah ngamna a nih vangin ZPM hi an rinchhan te pawh a ni thei. Heti taka halai rualin party mal an thlawp (support) hat hi Mizoram MLA inthlanah a la thleng lo maithei. Hei vang hian (bial hrang hranga party tinte dinhmun chu thuhran ni se), sorkarna siam turin an dinhmun a ha hle.

Anti-Incumbency Wave leh 2023 Inthlan

Sorkar lai ninna hi kum 10 (term hnih) danah a thleng hin tih hi kan sawi dan a ni a, tum thum zet sorkarna siam zawn (kum 10) an lo awm tawh vang te pawh a ni maithei. Nimahsela, sorkarna siam lam dahhain, a hun lai boruak te, vote tlak dan history te, mipui movement te thlir chuan, sorkar ninna hi kum 5-ah a nasa tawh hle tih a lang thei. Hei hi a chhan pui ber nia lang chu, Chief Minister ngai rengte’n min hruai vang niin a lang a, term tinah hian eng party pawhin sorkarna siam se, Chief Minister thlak zel sela chuan hetiang hi a thlen a rinawm loh.

Vote tlak dan history ringawt en chuan MNF hi an sorkar leh mai ang em, tih tur a ni a. Nimahsela, sorkarna hi term hnih (kum 10) a nih avang ringawta inthlak a ni lo. Sorkar inthlak phenah hian chhan leh vang tam tak a awm a, a langsar lian ber chu sorkar lai ninna hi a ni. Kum 5 lek hnuah pawh mipuiin sorkar an nin em em chuan sorkarna a inthlak thei tho tihna a ni.

Tun term chhovah hian Congress hi an dinhmun a hniam em em mai a. MLA pawh an neih tlem ber um a ni. Kum 1998 inthlan khan MLA 6 an nei a, kum 2018 (tun term kal mek)-ah erawh 5 chauh an nei ta a, an MLA pakhatin MNF a zawm zui leh bawk. Chuvangin, Mizorama sorkarna an siam an, kum 1984 hnua an dinhmun chhiat lai ber ti pawhin a sawi theih ang. An thâwm a lian hleithei lo niin a lang. Kumin inthlan hi President thar (CM candidate thar) nen an hmachhawn a. Chuvang ni maw, Congress ninna emaw, duhkhawp lohna emaw, ha tih lohna lampang hriat tur a vang hle (Congress kan nin em emna kha a la rei loh teh lul nen). Chuta anga lang chiang em em chu, CM candidate hi a ni a, CM ni thei tur azirin mipui sukthlek hi a danglam nasa thei hle tih a hriat theih.

Tuna mipuiin sorkar ning em em anga lang hi CM nin vang chauh niin a lang. MNF ministry hian a sorkar ang chuan hna ha tak tak, hriatreng tlak an thawk nasa a, mahse, mipui an hmin meuh lo niin a hriat theih a, hei hi CM ngai ninna vang a ni thei. Kumin inthlanah pawh MNF lo sorkar ta se, CM tur chu a ngai bawk ni dawna a lan avangin anti-MNF movement a nasa a. Hei chu zep rual a ni lo, ZPM an thlawt lo, awt thlawt lote pawhin MNF hi nasa takin an haw tlat a ni. Duh thlan turin Congress an zuai tlat si avangin ZPM hian a hlawkna an tel thei. Kumin inthlan result aangin a hriat ang chu.

Kan tar lan tak angin Congress hi an la chau em em mai a, bial tam taka inbei ber pawh MNF leh ZPM an ni. Congress chhuahsan tam zawk hian MNF aiin ZPM an zawm zawk zel ni pawhin a lang tlat a. Congress an la thawh zawh meuh loh avangin mipuiah duhthlan tur lian tak pahnih — MNF (sorkar lai, la chak ha ve tak) leh ZPM (la sorkar lo, îtawm ve tak) a awm a, tuna chhan leh vang kan tar lan zawng zawngte nen, ZPM lam hi an buk deuh luih ang em, tih hi ngaihtuahnaah a lian hle.

Party (unrecognise & unregister)/pawl anga vawi khat MLA inthlan an hmachhawnna, kum 2018-ah MLA 8 ngawt an la thei a; zep nak emaw, an tlinga kan rin miah lohna bial henkhatah pawh an tling tlat a ni (kuminah pawh kan rin lohna bialah an tling nual lo vang tih a sawi theih loh). Chuta anga hang zawnga kal chho zel, party lian Congress dinhmun lo hniam sa bawk si, sorkar lai leh CM ninna nasa ta bawk si a nih avangin kum 2023 inthlanah MLA an neih belh ngei ang tih chu a chiang a, sorkarna siam khawpin hma an sawn ang em, tih erawh inrinsiak hun lai a ni e.

02 October 2023

Zalenna Zawngtu Zalna Zoram (ZZZZ) thawnthua ka duh em em thenkhat

By JH Lalrinzuala 

1. Characterization: Khaw tinin Pu Khuma hi kan nei mai awm mang e ka ti, a suahsualna tel lo hian. (Pu) James Dokhuma'n Thla Hleinga Zan-ah khan Sabuta a nei a, plot character Rozami tan mi tangkai leh a thawnthu tingaihnawmtu pakhat a ni. Pu Khuma, pa darben kha thawnthu sawi hawn nan a rawn hmang a, a chanve velah thi mah se, a tawp thlengin a pawimawhna kan hmu. Sub plot ngaihnawm tak niin ka hria, sawi thui a chakawm. Siamthari kha he thawnthuah hian character ngaihnawm ber a ni em aw ka ti hial mai. Pu Khuma'n a pawngsual atanga a chanchin intan hi a tawp thlengin a ngaihnawmin a pawimawh a, langsar hauh si lova thawnthu tingaihnawmtu ber niin ka hre teh tlat. Amah pawngsualtu chunga phuba a lak te, a buan chak loh leh a dinhmun laklawh dan te hi a mihring em emin ka hria.Character level-a kan teh dawn a nih chuan secondary character zingah a inham tang thei ang chu. Plot characters chu khek rih ang.

2. Narrative structure: A bul tanna atanga a tawp thleng mai hian, mistiri in sa nen ka tehkhin deuh. A ruhrel a kal a, hmanrua a la khawm mawlh mawlh a, a mamawhnaah a hmang zel a, chu chuan a tawpah in tha tak a din luah ang deuh hian. Thenkhat chuan an hman zawh tawh hmanrua an thehthang mai mai laiin, he thawnthuah erawh hi chuan hmanraw hluihlawn mai mai a awm meuh lovin ka hria.

3. Inbiakna (dialogue) leh thawnthu sawi chhuahna tawngkam (narration) : Peter Lianhleia'n James Dokhuma a sawiselna pakhat, tawngkam an thiam hlawm lutuk a, an zavai mai hian amah James Dokhuma tawngkam vek a ni an hman ni a tih ang deuh kha chu a ni lo. A tu-a pawh hian an sawi awm tak vek an sawiin a lang a, tawngkam uchuak leh beng tithlep tur a vang khawpin ka hria. Tin, a thawnthu sawi chhuah dan hmang hi a chhiartuin a pawm theih dan tur ber niin ka hria. Er-form (3rd person) hi hmang lo se suspense a siam thei zawk ang em tih ka ngaihtuah lai mekin, ich-form (1st person) emaw, duo-form (2nd person) hman aiin tuna mi ang hian a thawnthu a mar tha thei zawk dawnin ka hre ve leh hnuhnawh. Tin, beng tivar leh mi tivir tawka thil thlen dan a sawi thin hian ngaih a la riauin ka hre bawk.

4. Narrative device: A mode hi direct narration (er-form) hmang lo se, ich-form hmang sela, a tahtawla kal lovin temporal order-in, kir thut leh zuan dawrh ngai ni sela a tha awm mang e tih rulru ka put laiin, ngun zawka ka ngaihtuahin, hriat thiam nuam leh chhiar nuam zawk turin a ziaktuin a duang a ni tih ka hre thiam a, linear narrative hi Mizo mi nawlpuiin kan ngainat a nih avangin chhiartu tam zawkah a tlak nat zawk ka ring a, kei ngei pawh hian ngaihnawm ka tih chhan ber pakhat niin ka hre leh hnuhnawh.

5. Epilogue: Ka chhiar tirh chuan tul lo riauva hriatna ka nei a, a thawnthu ber a tawp tawhin a lang si a. Mahse, a pa ber puh tur hre lova Siamthari fa pawm thlah James-a chungchang atang khan a tir lama kan sawi, a thawnthu ruhrel din sa kha a tifamkim chho va, zawhna tam tak chhanin a awm bawk. Hei hi temporal order hmang se ka tih chhan lian ber a ni a. A tawpa lo lang James-a research leh martarte ruhro lo thlen atang hian a thawnthu (in ultimas res) intan ta hlauh sela, a zin veivahna leh a tawpa Siamthari tupa a nih a inhriat chhuahna hian tawp zui se ka ti kha a ni a. Amaherawh chu, sawi tak angin kawng tam takah linear narrative hi a tulna a awm a, a tawpa thiam tak maia epilogue a rawn zep hian a chhan hneh viau ka ti.

Tlipna atan chuan, he novel hi novel ngaihnawm tak a nih bakah beng tivar thei tak tur niin ka ngai. Thawnthu tam takah a ziaktuin bengvarna tur thil a zeh luih vak hian a plot-in a mamawh a nih si loh chuan, a ninawm hma a, he novel-ah hian ninawm khawp bengvarna tur thil zeuh luih a awm lovin ka hria. Eng nge I ngaih ve dan?


NB: Thlirletna ziaktu JH Lalrinzuala hi Mizo Department, Mizoram University-a Ph.D zirlai a ni.

05 September 2023

Khawdur kara ni êng chhuahtu hripui leng

 "Zirtirtu ka ni" han tih ringawt mai te hi inthlahrunna riau ka la nei a; classroom-ah kan han lut a, zirlaite'n duhsakna thu min lo hlan (wish) te hian nasa takin ka la lai thin. Kum hnih tha bak hi mi ka la zirtir lo va, ka zirtir avangin miin thiamna te, hriatna thar te an neih phah em ka hre lo va, mahse, keimah tak hian hlimna ka chhar a ni. Zirtir hna hi nuam ka ti a, sikul chawlh ni-ah te hian ka khua a har em em thin. Nun chawhnu lam ka tem chho tan a, zirlaite nena hun hmanho te, an zinga awm hrim hrim te hi ka thlahlel em em thin.

Ka sawi ve fo thin a, zirtirtu nih hi ka châk a, mahse, nih tumna ka nei ngai lo. Hun a inher a, he khawvelah mihring ruahman lawk loh angin thil a lo thleng fo thin a, chutiang thil thleng thin chuan keimahah 'zirtirtu hna' a rawn her chhuahpui a ni ber.

'Intih-engemaw' ve riauna ka nei a. Mahni kea din a, mahni thuna bera eizawnna neih a, mi dangte tana eizawnna siam hi ka tum ber a ni thin. Chumi a nih avang chuan MA ka zir zawh hnu te, M.Phil ka chhuah hnu te thleng pawhin zirtirtu hna emaw, sorkar hna emaw ka dil ngai lo va; ka tum ber kawng zawhin dawr (desktop publishing) ka siam a, chumi hnuah computer zirna ka han ti leh a. Chutah chuan ka thu ber a, mi tam tak tan thil ti thei lo mah ila, mi pahnih khat tan tangkaina ka nei thei a, ka lungawi em em tho.

College kal lai atangin zirlai pawlah ka inhmang a, kum 2017-ah thiante nen intiam rualin politics-ah zuang lutin MNF ka zawm a. Eizawnna atan Vanapa Hall hnuaiah sawn dawr ka siam pah bawk a. Ka duhnaah tak ka inhmang thei a, ka zalen a, party lamah pawh theih tawp chhuahin ka inhmang a. MNF opposition laia lut kan ni a, sorkarna a chan theih nan tha pawh kan thawh ve hman a ni. A rîk rêt rêt lai atanga ka ngaihven ve reng, RUSA zirtirtu hna lak te pawh kha politics-a ka luh tak hnuah chuan dil enah pawh ka en lo va, ka dil ta lo reng bawk a.

Chung hun lai chuan, MA ka zirpui ka thiante chu zirtirtu an ni a, sikul leh college hrang hrangah an thawk darh a. Zirtirtu Ni a lo thlen changa zirlaite duhsakna an chang te, zirlaite'n zahna chibai an buk te chu an status fo va, ka awt thin. An zirlaite'n zah taka "Miss" "Sir" an ti ringawt mai te hi piang vannei ka ti a (zirtirtu kha vanneih vanga lut an ni, ka tihna a ni lo). Kei erawh chu ka dam chhung zawngin, chutiang dinhmunah ka ding ngai dawn si lo, tih te ka ngaihtuah fo mai.

Kum 2020-ah hripui thlipui a lo hrâng ta a. Kum khat vel zen zawn mai chu dawr inhawng thei miah lovin, luah man leh bill chawi ve reng siin ka kal ta a. Khawl sa eng mah nei lo, ei chawp tur thawk chhuak ve mai tan chuan tihngaihna ngang a awm ta lo va, dawr chu ui tak chungin ka tiral ta a. Kum 2021 a inher chhuak a, hripui pawhin zah a ngai tawh mahna tiin ka thiannu nen inkawpin , beiseina sang tak nen computer zirna dawr kan kharchhawng leh ta a.

Instructor kan ruai a, CSC kan ti ve bawk a, dawr chu ka thutchilh ve rân thin. Mahse, thla tam kan kal thei chuang lo. A chang leh kan inkharkhip thut thut a, a chang leh kan inthlahdul a; chutih laiin mi thiltithei zawk, eichawp dap miah lote'n sorkar nena thu ngaihtuah ho an neihin inkharkhip zel an lo rawt ve reng bawk a. Chung thutharte chu mangchhia leh ânchhia a chang a; duh angin dawr pawh kan kalpui hleithei lo va, kum chanve vel kan kalpui hnuah kan tiral leh ta mai a ni. Khatih lai khan, bei a dawng thin hle.

Kum 2018 MLA inthlanah MNF-in sorkarna a chang a. Mi tam tak chuan an hlawkpui a, an len phah a, hna hmuh nan te an hmang a, in leh lo din nan te pawh an hmang. Kei pawhin hlawkpuina a mual mual chu ka nei ve tho. Mahse, mite ang pha tura thil tih ngaite kha ka miziain a pha lo va; hripui hrâng avangin eizawnna mumal ka nei ta si lo bawk nen, kum 2021-ah chuan ka inlamlet ka thut mai.

Party la bansan chuang lovin, kum 2021 August thlaah PUC Guest Lecturer ka zuk dil a, ka tling lo. Tlin kha ka inbeisei pha lo va, interview experience neih nana dil ka ni ber zawk. Chumi hnu August thlaah MZU-ah Ph.D zir tumin ka dil ve leh a, ka tling lo leh. A hnu lawkah chutah vek chuan Guest Faculty ka dil ve leh a, ka tling lo leh. Tlin inbeisei tak chunga ti ka ni chuang lo va, kan miss leh sir-te'n academic lamah ka inher a ni tih an hriat ve nan hrim hrim a dil a ni ber.

Interview ni tak kha aw! Hripui lengin kan chhungkua min luh chilh a, RTPCR test kan neih ni tak tur a nih avangin interview pawh hmachhawn loh mai ka rilruk a, engah mah inbuatsaihna pawh ka nei ta lo kha a ni a. Mahse, test kan neih hnuah LDC ka zuk phone a, mi pathum vel interview tur an la awm thu min hrilh a. Hmanhmawh takin ka zuk tlanthla sawk sawk a, ka zuk tlingtla hram a. Ka tling lo na a, ka tih hram hramna khan tun hun min hruai thleng ta a ni.

A hnu lawkah Sir Zara leh Pu Mawitea (Prof. RL Thanmawia, HoD) hnenah atangin phone call ka dawng a, zirtirtu damlote puibawm turin min ko a lo ni a, ka lawm ngei mai! Tichuan, kum 2020 September thla atangin zirtir hna chu ka thawk tan ta a ni (MCC lamah ka tling lo leh, tih kha han zep tel hram ila). Hrileng avangin online-a class lak a ngai a, camera ngam lo ngang mai hi ka ni a, camera hmaa zirtir hna bul han tan chu ka huphurh ngei mai. Zirtir hna la thawk ngai miah lovin University atanga bul han tan kha huphurhawm tak a lo ni ve reng reng bawk a. Academic lama rilru seng ngai lo, party-a khingpuite chhiatna ngaihtuah reng renga hun hmang thin tan phei chuan harsa tak a ni.

Class lak tan hma te khan ka vir buai nasa mai. A lo thawk tawh sa, thianpa Zuala (C. Lallianzuala) hi college ka kalpui, MA leh M.Phil thlenga ka zirpui a ni a, a inah ka zuk pan chamchi a. Ho tê tê anga ngaih tur thlengin ka zawt dap a. Thianpa Zuia (Kelsih) pawh ka zawt awl lo; chutiang chuan bul ka tan a; tunah erawh chuan Guest faculty-in ka awm ta a. Tichuan, party-ah ka inhmang hman ta lo hrim hrim bawk a, chhuahsan law law thain ka hria a. Kum 2022-ah party chhuahsanin politics lam chu ka mangtha ta a, ka inchhir lo va, ka inchhir lo zelin ka ring. Kum 5 chhung politics-a hun ka lo hmang te kha, duh aiin harh chhuak tlai mah mahin ka inhria a, ka ui takzet.

Ka beisei phak ngai loh 'Ni' bik chu vawi hnih ka hmang ve ta (2021 kha online a nih avangin zirtirtu ni hman theih kha a ni lo va). Pian ahnu lama 'Ni' bik neih nawmzia ka tem ve ta a, ka awh em em ka thiante dinhmun ang kha ka chang chho ve ta a nih chu! Thil tam tak ka ngaihtuah let a, Pathian min hruai dan hi mak ka ti thin. Ka tana ânchhiaa ka ngaih hripui leng khan tun dinhmun min hruai thleng a, mi tam tak chhiatna kha ka tan chuan khawdur kara ni êng mawi tak mai chhuahtu a lo ni reng si.



01 September 2023

Pi Zampuii Thingpui Senhang

Pi Zampuii hi Mizo Department, Mizoram University-a kan thawhpui a ni a; amah ngainatute'n kan ngainatna em em pawh a thingpui senhang hi a ni pakhat awm e. Chu chu, August ni 31, 2023 khan voluntary pension-in a chhuak ta a, department chuan a thlahna hun kan hmang a, a lunglenthlak hle.

A hringnun zinkawng lampang chu ka hre tam lo khawp a. Kum 1984-ah khan Mizoram University (NEHU hnuaia a awm lai)-ah MTS hna thawkin a lut ṭan a, kum 2018-ah Mizo department-ah a lo insuan lut a. Kei hi kum 2015-ah MA ka zir chhuak ve chiah a, kan inhrawn hman lo. Kum 2021-ah zirtirtu hna ka thawk ṭan a, chuta tang chan inhrawn tak takin kan inhrawn ve ṭan a ni. Kan department-ah khuan ka hriat theih chinah mi pathum chu pension-in an chhuak tawh a, pahnih dang chu zirtirtu an ni: kum 2015-ah Prof. R. Thangvunga, kum 2021-ah Prof. RL Thanmawia leh tunah Pi Zampuii a ni leh a. Anni pathum thlahnaah hian ka tel kim vek mai. Pi Zampuii thlahna erawh chuan hnuk zuk tiulh thei a!

A pasal Pu Ruata hian a office kai tur hi bike-in a rawn thlah fo va. A chang chuan nilengin a nghak a, office chhehvel te a lo tifai a, tlaiah an haw dun leh mai a. Nupa inngai tak an niin a hriat a, kei erawh chuan Pu Ruata hi ka hmu tam hman lo. Chutiang a nih laiin kum 2021-ah hripui leng avangin a pasal chu a chân hlauh mai a. Pi Zampuii chuan a tuar thiam viau na a, a khua a har ṭhin tih ka hria. A awmna kil têah hian Pathian hla a lo ngaithla a, khawhar hla te hi a lo ngaithla fo mai. Khawhar hla hian ka lung a tihlen ve avang hian ka lo sakpui ve bai bai ṭhin, a kel rawl a kel rawlin.

Office thleng hma ber a ni fo va, a tawp khartu a ni deuh ziah bawk. Office min lo thlen khalh chuan, thlen veleh thingpui senhang min lo thlit a. Class lak hlânah room dawhkanah a lo dah thlap a. Chhun chawfak zawhah kan in leh ngei ngei a. Tlai haw dawnah kan in leh ṭhin. A kar lakah, office awmna kan thlenthlak phawt chuan min lo thlit leh bawk a. Thingpui no ruak a seng leh no thar a rawn sem hi a inrual ta ṭhin a. Ni khata no 10 in chang ka ngah hle. A hnuah phei chuan phân ngei mai a'n hmang a, a rimtui chák châk ṭhin. Pi Zampuii'n thingpui min thlit a, mi rawn pan tawh chuan in zo chiah pawh ni ila, a zahawm ka tiin ka hnial hreh a, ka in leh ṭhin. Vawi khat mah thingpui min la pe thlawn lo a ni.

Kan department building hi chhawng hnih (a hnuai ber - ground floor chhiar tel lohvin) a ni a, ani awmna hi a hnuai berah a ni. A chung chiah leh a chung berah hian zirtirtute chu room hrang hrang neiin kan awm diah diah a, kei hi a chung bera awm ka ni. Pi Zampuii hi kum 60 mi lai a ni ve ta a, a chhawng chung bera lo chhoh fo hi a tan a hahthlak em em ang tih ka ring a, "Ka lo la mai ang" ka tih pawh hian a rawn chawi chho leh ṭhin. Chuvang chuan thingpui mi pek tawh chuan lawmthu sawi hi ṭulin ka hria a, "ka lawm e" ka tih loh leh lawmthu sawi nan ka bu nghat ṭhin.

Office-a lo leng lut tu pawh thingpui a lo thlit nghal var a. Zirtirtu mai ni lovin research scholar te, zirlai naupangte thlengin thingpui pek lamah chuan angkhatin a en vek thei a; a tuate mai pawhin an ngaina a, pension-a a chhuak mai tur hi an ui tlâng vek niin a lang. Mihringte'na kan ngaihhlut zawng chu, khawvel mit aṭanga teha mi ropui leh lian ber ber te, sum ngah leh hausa ber ber te hi an lo ni hauh lo. Pi Zampuii ang hi a ni, kan ngaihhlut em em chu ni.

A hminga zirtirtu kan lo nih vena angin, a fate rual lek mah ni ila, ani luh hnu daiha lut ve chauh pawh ni ila, mi a zah thiam em em mai hi a inthlahrunawm ka ti zawk ṭhin. Mi a han biak te reng reng hian zah tak chungin mi a bia a, a mai mai hian min be ngai lo; chu chu nuam lo ka ti zawk hial! Tin, a taima em em bawk. Office lehkha pawimawh sem kual te, lam kual te a ṭul chuan ke pawhin a lo va kal kual mai ṭhin a; a tih theih chi thilah chuan kan tih khalh hman meuh lo a ni ber.

Tum khat chu a office kal tur hi Vaivakawnah bike-a phurtuin a lo thlauh hlauh mai a; thla khat vel chu hna kal thei lovin a inenkawl a ni. Chumi chhung, dam lohna avanga a lo kal theih loh chhung ringawt pawhin office lam a ngaihtuah em em a, a chang leh a aiah a makpa te a rawn tir thûl! Chumi tih lohvah chuan eng vang mahin a hna a rawn ṭhulh ngai ka hre lo, a pasal thihcham vawi khatna tih lohvah chuan! Mahni hna ngai pawimawh leh hneh em em, mi zawmthaw lo, pamham bawk si lo chu Pi Zampuii ngei hi a ni. Eng eng emaw tia kan haw tlai chang hian Vaivakawn thleng hian ka phur chho fo va, thlauh hlau tak hian a nia, ka phurh thin ni. Haw kawngah kan titi chho barh barh thin. 

A duh chuan kum hnih lai la thawk thei tur a ni. Mahse, anniho hun lai chuan sorkar kum te an lo nei fur a (Tun dawn, exam form fill up vel laia matric exam dawna zirtirtute'n, "in duh chuan in kum ziak naupang rawh u, sorkar hna in thawh hun atan" an  tih thin kha pension harna tur thil a ni tih tun hnuah chauh ka hria; mahse, kei erawh ka inziak naupang lo hlauh). Chutiang deuh chuan ani pawhin pian kum ni chiah lo kum dang a lo nei a. Nimahsela, kuminah a kum dik tak hmanga a pension hun a lo thlen hian, dawt hmanga hna thawh zui zel kha a thei ta tlat lo mai a. Thup duh ni se, mi dang tu mahin an hriatpui miah loh tur thil a ni chungin, ama chungah leh Pathian chungah a rinawm tlat a; voluntary pension-a chhuah zai a rel ta a ni. Eng vangin nge kan ngaihsan loh teh lul ang le?

Thingpui heh tak mai ka ni a. Ka zunkawnga lungtê a awm hnuah phei chuan, daktawrin tui in tam tura min tih angin, tui hlang in reng chu harsa ka tih ve bawk si avangin thingpui senhang in tamah ka tlâk a. Mahni lum ai chuan mi dang lum ngei hi nuam ka ti a; thingpui in tur ringawt pawhin hmun hla takah ka kal vang vang peih thin. Chutiang mi, hneh taka thingpui min supply zat zat thinin min han chawlhsan mai tur chu a huphurhawm ngawih ngawih a, Pi Zampuii leh a thingpui senhang ngai hian ka khua a har lawk veng veng a ni.

Chhun chawlhlawkah te Pi Zampuii kan hmuh lawk loh chuan, thingpui ṭâmin kan ṭâm nghal huam huam mai a, a thlaktu atan thingpui lum thiam leh taima tak rawt te pawh kan sawi ut ut mai. Chutiang mi lo awm teh reng pawh ni se, a ai chu an awh zo kher lo vang (nula chhe lo deuh te a nih loh chuan).

14 August 2023

Bhopal laitualah mahriaktêin

August ni 2-5, 2023 chhung khan phairam hla tak Bhopal khawpui, Madhya Pradesh-ah ka zuk zin a, he zin hi ka tan a pawimawh avang leh, ziaka dah that ka duh avangin ziahna hun remchang ka neih veleh ka han tlailam umpawng par ta a ni.

He ka zinna hi Sahitya Akademy (National Academy of Letters) buatsaih, "Unmesha: International Literature Festival" a ni a, hla (poetry) ka zuk chhiar a ni. June thla khan WhatsApp lamah message ka dawng a, he festival-a tel tura sawmna niin ka email min dil nghal a. Ka email ka hrilh hnuah June 22, 2023 khan an Secretary, K. Sreenivasarao hnen atangin sawmna lehkha ka dawng ta a. Ihe lovin ka lo aw ve ta mai a ni.


Mizoram atangin he huna tel tur hian mi paliin sawmna kan dawng a. Dr. Zoramdinthara (ani hi Akademi-ah General Council Member a ni mek) te, C. Januari (Jane Chhakchhuak) te, Lalthantluanga Chawngthu (Tluanga Chawngthu) leh kei te kan ni. A hran theuhva sawmna an rawn thawn takah chuan tu tu nge an sawm tih chu a tirah ka hre lo va, mahse, programme ruahmanna an rawn thawn takah chuan ka hre ta chauh a ni.

Kan inhriat pawh tawn tak loh avangin a kal turte pawhin a hrang theuhvin mahni kalna tur kan buaipui a, kei erawh chu Sir Ramdina nen inthurual kan tum ta thung a, thlawhna ticket pawh kan la vek a ni. He festival-ah hian (sawmna lehkhaa an tar lan angin) an mi sawm zawng zawng chu kal leh haw lam, thlenna leh ei leh in bakah honorarium Rs. 10000 theuh an tumsak a, thenkhat chu Akademi-in an kalna tur ticket an rawn book-sak a, keini erawh keimahniin kan book a ni.

Chei! Mahriaktein maw...

Thlawhtheihnaah hian tum hnih/thum chauh hi ka la thlawk a, chu pawh thiante leh thurualpui nei zelin a ni a; Guwahati leh Shillong tih bawr velah chauh a la ni zui a. Tun tum hi ram hla ve deuh ka thlawh vena tur chauh a ni a, chu mai ni lovin kum 2015-a Study Tour-a Delhi kan thlengthla tih lohvah chuan northeast ka pelh ve hmasak berna tur a ni bawk. Nimahsela, keimah chauh ni lo, Sir nena kal tur kan nih avangin ka thla a phang chuang lo.

Chutiang a nih lai chuan, kan kal hma ni August ni 1, 2023-ah chuan ka kalpui tur ber, Sir Ramdina chuan a thulh ta thut mai. A nu damdawi ina awm a that loh tak deuh avangin zinsan chi ziazang a ni lo va, hreh takin min thulhsan ta a. Ani thulh avanga ka thulh ve zel hi a remchang si lo, a hun hi a ropui bawk si. Huphurh em em chung chuan mahnia kal turin ka inbuatsaih ta a.

Thuam pawh a awlsam leh zangkhai thei ang berin ka inbuatsaih a. Zin bag pangngai pawh ni lo, ka laptop bag tê chu ka ak leuh leuh a, zin dawn zingkarah khiangkawi ipte ka va lei chawp a, chutah chuan electronics thil te ka dah khawm bawk a. Chutiang chuan ka inbuatsaihna chu a zo a ni ta mai.

Aizawl atanga Lengpui chu ka scooty (access sen) tar tawh lam nen kan ri thla ve bap bap a. Mahnia thlawhtheihnaa la zin ngai lo, ram hla ka kal lo, vai tawng thiam bawk si lo chu a tawn tawn tawng turin ka arkawh chhuah ta tawp mai a nih ber chu! Ka thawhpuite leh thiante bulah chuan, "Tluang taka Inrinni-a ka lo let leh a nih chuan ka confi tawh viau ang" ka ti ka ti mai reng a. Lengpui Tumhmun bulah chuan scooty ka riah a. Zinkawng ka tan ta!

Thlawhtheihna zinkawng chanchin

Ka zinkawng tur hi Aizawl atanga Kolkata, Kolkata atanga New Delhi, New Delhi atanga Bhopal a ni a, tluang taka kan thlawh chuan zanah ka thleng dawn a ni. Mahni inrintawk tawh loh mah nak alaiin, thlawhna tumhmun-ah chuan keia lo bangbo an lo awm ve leh chhawng a,  chungte chu intihre ve fahran hian tih dan tur te ka'n hrilh kual vel a, a ruk tak chuan ka zak deuh. Chhuah hun nghaka kan thut thap lai chuan mi titi ka ngaithla ru kar a, Delhi thleng tur, a ruka an tih dan entawn zel tur leh a tul pawha zawh bawrh bawrh turin! Thleng tur a mual mual chu an awm ngei a, tlemin thla a muang hret.

Lengpui atangin kan han thlawk chhuak a. Tun hma ka zin te kha chuan thlawhtheihna chuan hi nuam ka ti a, tun tum erawh ka rui deuh chhawlh mai, nuam ka ti thei lo. Tluang takin Kolkata Tumhmun chu kan thleng a. Ka thlawhna hi connecting a nih loh avangin Kolkata-ah hian check in tih leh a ngai a. Ticket lah agency pakhat kan book-tir a nih avangin web checkin ka ti thei si lo. Vanneihthlak takin Mizo nu pakhat, sumdawnna buaipui tura Delhi thleng tur hi ka tawng hlauh mai a. Thlawhna Tumhmun chhungah chuan min han vei kualpui vel a, thla a timuang ngei mai.

A chhungah chuan Self Checkin Machine hi a awm a, ATM ang deuh khawl pakhat, mahnia checkin theih maina tur a ni. Chutah chuan ticket QR-Code scan-na tur a lo awm a, ka'n scan-tir chu a hmu thei tlat lo mai a, ro a buai tan! Ka thiannu chhar thar lah chuan chu bak tih ngaihna a lo hre bik der lo! Kan hawi kan hawi mai a. Chutia kan hawi lai chuan Bhopal-a kal ve tur Nu Jane-i te nufa nen kan inhmu hlawl mai a, a nuam asin aw! Mahse, kan chuanna tur a inang leh bawk si lo va, a nuam rei lo!

Jane Chhakchhuak nen Kolkatta tumhmunah

Nakinah chuan vaipa pakhat hi a lo kal a, amahin self checkin a rawn nei a, kan lo en rân mai a, a ti thei mai a. A screen kha touch tur zawk a lo ni a, chutah chuan Airline select hnuah PNR No. chhut luha lehkhaa print chhuah mai tur kha a lo ni a. Zei fahran maiin kan hmet zauh zauh va, lehkha mawi a lo print chhuak ta zal zal mai a. Checkin kan neih hnuah kan tlang a. Kan thiannu thar nen kan thlawhna tur a inan loh avangin kan inthen ta a ni.

Kolkata-ah chuan thlawhna chhuah hun an delay a, Delhi atanga tlang leh nghal tur ka nih avangin ka hmanhmawh rilru hle, keia hmanhmawh lahin awmzia a nei hauh si lo. Tlai feah kan chhuak a, Delhi kan thlen rualin hmanhmawh baklengin ka thlawh chhuah lehna tur ka buaipui a. Delhi Tumhmun nge nge chu, a lo lian ngang mai. Kan vei vat vat a, Mizo ang deuh pakhat hi zunram thiarna hmunah ka hmu a, ka be chawt a, a lo biak theih ve mai a! Ani pawhin min hrilh thui tur a hre vak lo, a hmanhmawh avangin min kalsan leh mai a. An TV lian ka ti mai, chutah chuan ka'n en vel a, kan chhuahna tur lam a lang si lo.

Kan chhuah hmain Sir Zara (Dr. Lalzarzova) hian, Airport-ah chuan security-ho hi saptawng an thiam lo va, an biak tlak loh. Airport-a thawk pangngaiho hi an thiam bakah an hawihhawm a, i zawt zel dawn nia" min lo ti lawk thlap tawh a. A thawk pakhat ka va be chawt a, ani chuan ka chhuahna tur lam chu chung lam a nih thu min hrilh a. Chung lamah ka chho ta chawm mai a.

Ka boarding pass-ah gate number a lan loh avangin a awmna ka hre lo. In chungah a thawk pakhat ka zawt leh a, ani chuan min kawhhmuh leh mai a. Hmanhmawh takin Bhopal chhuahna lam ka pan ta a. Ka thleng chu an lo reh thap mai a, a thawk pangngai, form haho kha hmuh tur an awm si lo, a chhuak tawh em ni aw ka ti rilru a, hmanhmawh takin ka va phei tlang puat puat. A chhung atanga chhuahna a lo inkalh bur bawk si! Ngaihtuahnain a vak thui hman teh asin aw.

Chutih lai tak chuan vai tlangval pakhat hian min lo bia a, ka va pan hnai a, kan thlawhna tur a lo la thlen loh thu te, an delay thu te min hrilh ta a. Anni pawh Bhopal thleng tur tho chu an ni a. Hahdam angreng takin, hah tak chung siin ka thu leh ta suai suai a. Chu hmunah chuan ka khiangkawi ipte zia ang deuh ak mi pahnih ka hmu a, anni pawhin min thlek min thlek mai a. Min pawh hreh deuh a nih ka ring a, ka va pan hnai a. Tripura atanga Festival-a tel tur, Molsom mi an lo ni a, kan inbe luam a.

Tripura-a kal pahnih nen Delhi Tumhmunah

Tichuan, harsatna dang tawk lo chuan kan thlawk chhuak ve leh ta a ni. Thlawhna chhungah chuan Ladakh atanga lo kal putar pakhat nen kan thu dun a. A tawng duh em em mai a, kan titi reng a. Mizoram a hriat leh hriat loh te ka'n zawt ve luam a, a lo hre ve teh meuh mai a, kal erawh a lo la kal lo. Remchang hmasa bera tlawh turin kan insawm a, phone number te kan inpe a.

Tluang takin Bhopal Tumhmun kan thleng a. Zan a rei chho tan tawh nain, Festival kal tura thleng an awm luih luih mai a. Sahitya Akademi lam atanga khualchhawn an lo awm nual a, taxi counter-ah duty pahnih an awm bawk a. An han buai em em khawp a! Rei fe ka nghah hnuah chuan, ka thlenna tura an ruahman lawk Hotel Lake View-a thleng ve tur pakhat, Meghalaya mi, taxi lak tur vel tifel tawh nen kan inhre pawp ta hlauh mai a. A ticket lak saah chuan ka bet a, a zatve ka gpay mai a. Thlawhtheihna Tumhmun chu kan chhuahsan ta vau vau mai a ni.

Bhopal kan thleng ta

Tumhmun atanga kan thlen in tur, Hotel Lake View kan panna kawngah hian VIP motor, riau riau tiri riau riau hi kan tawng nual a, kan ding zeuh zeuh. Kan taxi driver lah chu a'n sual thiam em em mai khawp a. Kan thlen in tur kan sawi pawhin, "Hotel Lake View chu a tam alawm, a eng ber nge?" a ti tlat a. Kan thlenna tur chungchang min rawn hrilhna address te chu kan entir a, Shymala Hills a nih thu kan sawi pawhin, chutah chuan Lake View a awm teuh, a ti tlat mai a, amah lah chu a kai chhú lehnghal a, a palian fu bawk si. Keini lah, ka chuanpuipa chu keia la patê ve leh chhawng, thahrui ilo fahran pawh zan tam riak pai lo fahran mai hi a ni a, a buaithlak ru duh hle.

Hotel phone number pahnihah te chuan kan call a, an la thei bawk si lo. Hotel Lake View pakhat chu kan thleng ta phawt a, khualchhawn chu kan va zawt chiang a, kan thlenna tur ngei a lo ni a, kan hah a dam leh ta suai suai mai. Kan chhuah dawnah driver chuan Rs. 50 a la dil belh zui a, kan thianpa chu a hek ta hlek a nih kha. Hotel luh pahin, "Driver kha a sual ti raw?" a rawn ti su su a! Ka thlenpuipa kha thla ka lakpui ta miah lo. A pawi ka ti hle.

Kan thlen in, Hotel Lake View

Hotel chhung kan thlen chuan Akademi atangin chu hotel viltu tur chu a lo awm reng a. Kan awmna pindan an tifel hnuah palai kalte thilpek hrang hrang — badge te, programme chhut kaina lehkhabu te, palai zawng zawngte chanchin tawi ziahna bu chhah pui mai te, sawmna lehkha official tak mai te, chu khawmpui puala sailungvara siam thingpui inna no te, pen leh note bu te, nihawi par chilh khawm parthi leh chung zawng zawng dah khawmna bag te min pe nghal a. Kan pindan lam kan pan phawt a. Tlai takah zanriah kan kil a ni.

Aizawla ka tukthuan ei tih loh chu eng mah ka la ei lo va, thlawhna chhungah eng mah ka ei bawk si lo, ka ril a tam hle mai a. Zanriah ei teuh ka tum rilruk em em laiin thil thlum lampang an lo uar ngang mai a, keia thlawhna rui deuh chhawlh, luak chhuak reh hlei thei lo nen, ei theih alawi pawh ka nei lo. Tam hnem chu eng emaw zat ka ei ve a. Ka inbual hnuah tui takin ka muhil ta a ni.

Hun ropui takah mahriaktêin

A tuk chu August ni 3, 2023 a ni a. India President Droupadi Murmu chuan kan Festival a hawng dawn a, Madhya Pradesh CM bakah state hrang hrang Governor te, mi pawimawh tam takte chu an awm bawk a. Chuta tel vek tura beisei kan ni. Mahse, ruah a sur reng avang leh, ka chauh ve riau avang te, ka poetry chhiar tur lo practice te ka duh avangin ka kal ta lo. Nilengin keimahin ka awm a, theih ang tawkin ka inbuatsaih a, ka mu hahchawl der der mai bawk.

Chumi ni tlai lam chu Nu Jane-i poetry chhiar hun tur a ni a, tawiawm ve ngei ka duh avangin tlai dar nga rik hma hlekin ka chhuak a. Kan chhuahvahna tur hi hotel-a min buaipui tura duty-te'n an ko zung zung mai a, an inbuatsaihna a tha hle. Festival neihna hmun hi Ravindra Convention Center a ni a, building lian em em mai pahnih chu a lo ding thiang rial a. A lian zawkah chuan ka'n va lut phawt mai a. A chhungah chuan programme hrang hrang neih theihna tur pindan a lo awm teuh mai a, hall pui ber a awm bawk a. Nu Jane-i te hun neihna tur Anjani Auditorium tih a ni a, chu chu mi ka zawt kual a. Zawh theih alawi reng an lo awm lo. Keiin vai tawng ka thiam si lo, anni'n saptawng an thiam bawk si lo. A programme inziahna ka entir, mikhual ve tho an lo ni zel bawk si! Hall lian berah ka lut chawm mai a.

Tan hun chu a ni tawh. Chu hall dawhsanah chuan vai hnam lam ni awm tak hi an lo entir a, an lo inchhawng sang em em mai hi a lo ni a. Ka programme sheet ken lai nen ka entawn zak zak a, a inang em tiin. Poetry reading neih hma chiah hi Discussion on Cinema & Literature hun a ni a, hnamlam an entir chu inmil chiahin ka hre lo. Ka bula mi te, lo kal remchang te ka zawh pawhin 'aw' an ti nge, 'aih' an ti tih pawh hriat loh hian lu an thing a, an tawngin an rak zui mai zel a, buaithlak tak a ni! Dawhsana banner an tar chu thla ka la a, ka thiannu Mami, hindi teacher hi ka va thawn a, hall hming tih vel a lo inziak tel lo ni awm tak a ni a. A tawpah ni thei nganga ka hriat loh bakah, a hmuhnawm fahran loh em avangin hall chu ka chhuahsan ta a.

An inchhawng sang hlawm a nia aw!

An hmel chhiat em avangin thla ka lakpui tawp, kei eng lua ni bik lo hian. Thianpa Zuala thiante ni awm tak an ni e.

Tichuan, hall pakhat zawk lam ka pan phei a. A chhung luh dawnah journalist pakhat ka hmu a, ka han zawt chiang chu chu building-ah ngei chuan ka kal tumna a lo awm a. Ka lut chho vat a, programme hmasa zawk an lo zo fel vel mek a. Chutah chuan ka thlenpuipa nen kan inhmu hlawl bawk a. A chhungah kan lut dawn a, poetry chhiar kan ngaithla a, a thenin a sakin an sa bawk a. Mahni tawnga chhiar te, saptawnga chhiar te an awm bawk a.

Vei lam sir bera mi hi C. Januari a ni.


Programme a zawh veleh kan haw ta vang vang a. He hmun ka thlen tirh khan pawnah palai hrang hrangte thlalak leh hming hi kual pup hian, hmun hrang hrangah an lo tung zui mai a. Keimah ka inzawng nghal a, ka inhmu vat mai reng a. Mahni inzawn hmuh chu awl tak a ni!

Kal chhan ka tihlawhtling ta

A tuk, August ni 4, 2023 chawhma chu keima hun a ni tawh a, hma takah ka chhuak a. Ka tihna hmun tur hi Malkauns Auditorium-ah a ni a, a building pui zawk chhungah khan a ni. Ruah a tla cherh cherh reng mai a, Bhopal kan cham chhungin ni kan hmu meuh lo. A hmun ka thlen veleh kan tihna hall tur lam ka pan nghal a, an lo inpeih at at tawh hle. Nu Jane-i te nufa pawh ka hmu a, min lo tawiawm niin, an chungah ka lawm ngei mai.

Chu hmuna poetry chhiar tur chu, programme-a lang tel lo an belh pakhat nen mi 9 kan ni a, hun kaihruaitu hi Tulsi Raman a ni. Hrehawm ka tih em em chu, Hindi vekin an kaihruai a, ka hming an sawi lai chiah ka hrethiam! Tum khat chu min koh dawnah 'English' tih thumal hi a lam ri a, a ngawi dat a. Thil min zawh a nei a ni ang ka tia, "English and Mizo" ka lo ti ve thuai! Ka chhang dik em, chhan tur a ni em tih pawh ka hre lo. En erawh min en háw hlawm! Keini - vai khual tlem te kan neih pawha an hriatthiam loh hlauva English-a kan tih hram hram laiin, anni zawng an lo ni awkawng lo mai.

Ka hun a thleng a. Ka vanneihna em em chu, hetiang hunah hian han zam leh han zah teh vak hi ka nei lo hi a ni. Ka bula mi, putar pui mai chu a zam hle a ni ang, a chhiar laiin a khur nasa mai! Ka chhiar dawnah chuan tuman an hre thiam dawn chuang lo ka ti a, Mizo tawngin, "Tuman kan tawng an hrethiam chuang lo va, chhiar miah miah mai ang aw Nu Jane," ka'n tiah! Nu Jane-i pawh ka va melh tawh chuang lo! A zahtheihlohthlak angreng.

Mizo poetry pakhat ka chhiar phawt a (ka chhiar hmain saptawngin a hawi zawng tlem ka sawi hmasa a), chu ka Mizo poem chu instagram lamah ka post tawh a, lo chhiar ve duh tan — hetah He ka poetry ka chhiar hi chuan ka hnuk hi a ulh thin, mahse, ka tahbelh lo a nia. Theih tawpin ka'n chhiar a, a changin aw ki ka'n tisang a, a chang leh ka tihniam leh a. A changin hnuk ulh ni awm takin ka'n ngawi vang vang a, hmelah lah ni se ka titak nasa mai si a. Muang fân raiha ka chhiar hnuah, rang takin ka'n chham leh zawt zawt a! An mobile camera te chuan min tin ve thap a, thiam min ti ve tho ang em aw, ka hre lo!

Ka poetry pahnihna atan English peom ka chhiar a. Chu chu Mizo tawnga ka ziah hmasak, ka thianpa Seiji (Lalrinkima) min lehlinsak a ni a, a chungah ka lawm ngang mai. He huna chhiar atan Manipur-a kan unaute chunga thil thleng chungchang ka phuah nawk nawk a ni a, ka zin dawn karah hna lamah kan buai em avangin duh angin ka intilungleng hman lo va, duh angin ka tuihnang thei lo va, ka ui leh hnuhnawh hle. Tawi têin ka puitlin ve hram a ni. Chu chu hetah tê hian dah ta mai ila, a thupui pawh a hmunah ka thlak chawpchilh a.

To The One Sister

In this abode of The Seven Sisters
Our daughters are raped and molested
They lose their dignity, husbands, sons and homes
The Iron Lady is now defiled

The place where they exist in tranquility
is burnt down in flames and witness a living hell
They run for their lives in every direction
from their homes where they have a happy family
When shall they ever meet again!
Here on earth or in the afterlife?

The ground where children frolic
is barricaded and occupied by robust armed forces
The meadows and beautiful green forests
are scattered with blood and corpses
The twitter of birds and melodious sound of wild creatures
is replaced by gunfire and wailing of the injured
That same place is now engulfed by eerie smog

Internet is shut down and freedom is veiled
but the honor of their daughters is undone in broad daylight
Is this "Fragrant of Peace" for real?!

Awake awake, ladies and gentlemen, before
the cranium of your sons starts to rot.

Ka poetry pathumna atan tawi tê mai ka chhiar a, thupui pawh a nei lo. Ka chhiar hmain, "Hei hi ka heart broken laia ka phuah a nia," te ka'n ti hmasa a, uang titihin, an nui deuh thú ka ring a, tu mah an nui miah lo. Min khawngaih a ni ang. Chu chu hetah ka dah chhuak tawh lo mai ang.

Ka chhiar zawhah chuan hun kaihruaituin English-in tlem têin a comment a. Chutah chuan ka la naupan (young poet) zia te (kal khawm zingah ka naupang ber a), kal zel tura min duhsakna te a sawi a. Vai tawngin ka Mizo poem, drugs addict chungchang a comment chiam a. A hriatthiam ka ring chiah lo na a, ka expression vel atang leh ka sawifiahna atanga comment a nih ka ring, a sawi ka hrethiam tlat lo. Manipur chungchang ka chham pawh a comment nual a, mahse, vai tawng vek a hman avangin 'Manipur' tih lai chiah ka hrethiam pek a! Buaithlak thin khawp mai.

Nu Jane-i'n thla min lo laksak

Poetry ka chhiar lai a ni a. Sir Ramdina'n he thlalak leh a hnuai chiaha thlalak hi min lo lak chhuahsak a, a chungah ka lawm khawp mai.


He programme-ah hian thu leh hla thila Mizoram lo kal tawh an lo awm nual a. A chung chung leha mipa kawr sen (BJP rawng) ha khian Mizoramah poetry chhiara a lo kal tawh thu min hrilh a, kan titi luam. Ani bakah hian nutling pakhat, he hun chhima lo kal ve hian Mizo puan a lo bat ve tlat bawk a. Ka va bia chu Tamil Nadu mi hi a ni a, Mizorama a lo kal tumin chu puan an present thu a sawi a. He hmunah a rawn bât leh chuan, chu puan a ngaihhlutzia a tichiang viauin ka hria. A phone number ka la a, kan hun hmanna chu ka chhuahsan ta a.

Kan hun hmanna hall ka chhuahsan hnuah lehkhabu an phona hmun ka en kual a. Lehkhabu eng emaw zat chu ka lei a, ka zinkawng bill te ka buaipui fel hnuah bawr angreng takin hall lianpui mai chu ka chhuahsan ta a ni. Hall pawnah chuan ka kalna taxi ka zawng a, a number ka chhinchhiah avangin ka va zawng hmu mai a. Mahse, a driver a awm tlat lo. Ka'n nghak ren rawn a, ruah a tla seng seng bawk si. A nghah nan ka tia, a kawt velah ka fang mai mai a.





Hun kan hmanna hmun hall lian tak

Ka beidawn hnuah Uber taxi (auto-rickshaw) ka ko va, ka haw ta vang vang a. Cheng 30-in in ka thleng a, cheng 100 ka pe a. A lawm nangiang mai. Pawisa tam tham lo taka mi hlimna ka siamsak theih chuan, engah nge ka tih loh vang, hnam hnuaihnung ber leh vai chhe ber te pawhin lawmna chang an hria alawm ka ti rilru ve tlat a. Thlawhna Tumhmun ka panna kawnga min hruaitu Auto driver pawh ka bawksik nghe nghe.

Kan Zotlang ram nuam lam panin

Chumi tlaiah la la Bhopal atanga Delhi pana chhuak tur ka ni a, thlen in ka pan vat a. Ka thlenna hotel-a min viltu ber hi saptawng a thiam tlat lo va, kan inbe hleithei lo. Google translator kan hmang a, a pawimawh zual chu kan inhre pawh tawn thei. Ka insiam vel mek lai chuan Mizoram atanga tel pakhat Tluanga Chawngthu chu hotel a lo thleng ve chiah a. Ani chu a nauvin a lo hmuak a, Ahmedabad atangin a u hmuak turin Bhopal a lo kal vang vang a ni. Theih ang angin ka lo chiauau va, mahni tawng ngeia han titipui nawk nawk tur an awm chu a hlimawm hle. Aizawl ka thlen hma chuan ei tur mumal ka ei tawh dawn loh avangin, hotel chung ber restaurant-ah ka han chawl a. Ka han inhnawhpuar ngheng mai a, thawktu pakhat ka bawksik leh zeuh bawk a (a ngah ber ang ziazangin). Chu restaurant-ah chuan Bhopal dil lian em em mai chu a lo lang chiang ngang mai. Ka han thlir kual vel a. He khawpui hi heng dil lian tak takte avangin City of Lakes an tih phah hial reng a ni.


An inkuah chial mai a, an inpawm leh vawng vawng thin a. An inhmatawn a. An infawp ang em aw ka tia, en awm lo tak hian ka melh ru reng a. An infawh hmain nutling thau deuh deuh pahnih an va chhuak phei hman a ni. Rual awh an va tina teuh thin em!

Ka inhnawh puar hnuah chuan ka chhuak ta a. Ka thlenpuipa tê kha a lo la haw loh avangin kan inhmu ta lo va, thla ka lo lakpui ta lo kha pawi ka ti hle. A hma zanah a fate nen an in-video call a, a fanu lah chu hmel tha fu lehnghal! Uber hmangin auto bawk ka ko leh a. A nghah chhungin hotel pawn velah ka teihawi a. Thla te ka lakpui a, tichuan, Bhopal thlawhna tumhmun ka pan ta a ni.

K'u Tluanga'n ka chhuak tur thla min laksak

Thlawhna tum hmunah chuan check in te ka tih hnuah hun a la tam bakah flight an lo delay leh bawk a. A chhungah ka teihawi kual a. Thla te ka'n la kual a. Bhopal Tumhmun te chu ropui vak turah pawh ka lo dah lo va, mahse, a lo pui ve nangiang mai. A enga mah hma chuan rual ka'n awt ve nghal ringawt a nih chu!


Self Checkin Machine, Bhopal

Zu dawr te ka hmu a, ka thian Shangrilars-ho kha ka hre chhuak hlawm a. Han hawnsak pawh ka duh viau a, mahse, ka broke bakah ka inak leng tawh ngang si lo. Thla ka la a, ka va thawn ta ringawt a (tun thleng hian min la chhuahchhal hlawm a ni). Kei hi zu in ngai miah lo ka ti a, thian zu in mi hi ka kawm nasa a. Kumin kum tir lamah Shillong-a kan kal tum khan ka thiante hi hrilhlawk miah lovin zu ka hawnsak a. Mizorama hmuh zen zen tur awm lo, tha leh tui ve tak si tiin ka zawng tawp a, Teachers min kawhhmuh a, um khat ka hawn a. Chaw eikhawm kan neih hmasak berah ka pe thut mai chu an lawm ngang mai. Keimah atanga an beisei ngai hauh loh a nia, dam chhunga ka zu lei vawi khatna a ni bawk a! Tun tumah erawh min beisei sang viau na a, a zu dawr hlimthla chauh chu ka hawnsak theih chu a ni.

Ka thiante tan zu dawr thlalak ka hawnsak

Thlawhtheihna kan nghah lai chuan Guwahati, Assam-a cheng pa pakhat hian min lo bia a. Festival-a ka dawn, ka bag ah pakhat a hmuh atangin chu hmuna tel ka ni tih a hria a, min lo be chawt hi a ni a. A bulah thuthmun ka rem a, kan titi chiam a. A tir berah chuan Manipur chungchang min zawt a, eng vanga Manipur issue hi lo irh chhuak nge tih te min zawt a. Ka thiam leh theih ang tawkin ka chhang a, Mizorama chengte nena unau kan nih dan te ka hrilh bawk a. An history a hriat ang ang te min hrilh ve bawk a, British-hovin min awp leh thendarh dan te, Kuki tih hming an put dan te a sawi a, rin ai takin a lo hre ril ve zek mai. Mizoram education system chungchang te, Assam-a an kalpui dan te pawh kan sawi dun bawk a. Mi mal chanchin te kan inhrilh tawn bawk a. Thlawhtheihna lo thlen hnuah kan inthen ta a ni.

Delhi chu tluang takin kan thleng a. A chhung atangin ka chhuak a, a tuk August ni 5, 2023 zingkara Aizawl pana chhuak tur kan ni. Kan chhuahna tur terminal lam ka pan a. Tumhmun kawtah ka thu tlaivar ta thak a. Boruak a lum up churh a, eng emaw thâng nghur mai a awm reng bawk si, nuam ka ti hauh lo. Dar lah chu a kal muang em em mai lehnghal a.

Hetah hian khua ka nghak var a.

A tuk zinga checkin an hawn veleh boarding pass ka la chhuak vat a. A chhungah ka lut ta a. Aizawl lam chhuak turte awmna lam ka pan thuai a, haw mai inpeihin thlamuang takin ka thu ta der der a. Mizo tawng a lo riat leh nak nak tan ta! A chhung ka fang kual a, a hnung lawk chu lehkhabu dawr a ni a, lehkhabu ka lei leh nual bawk a. Chhuah a hun a, Mizo chu kan han intlar bik thap mai a, hmuh a van nuam tak. Hnam dang chu an inchuh luih luih zel a ni ngai a, Mizo awmna bikah chuan kan intlar put mai.

Tichuan, kan chhuak ta a. Thlawhtheihna chhungah chuan ka lehkhabu lei pakhat APJ Abdul Kalam-a chanchin ziahna chu ka han chhiar chhin a, ka chhiar tui ta em em mai a, mi dang ta tura ka lei chu a ni ve bawk sia! A hma zanah ka tlaivar tawh avangin ka chhiar rei thei vak lo, a tam zawk chu ka muhil a ni (Aizawl ka thlen veleh APJ Abdul Kalam-a chanchin ziahna lehkhabu pathum ngawt chu Amazon-ah ka chah nghal a, he thu ka ziah lai hian a lo la thleng lo deuh). Tluang takin Lengpui ka thleng a. Scooty ka la chhuak a, ka tlan haw ta vang vang a. Kawngkama mautuai an zawrh chu ka lei nual a. Mautuai leh lehkhabu ka hawn a nih ber chu!

He hun hi ka tan chuan hun lawmawm leh ropui tak a ni a, ka theihnghilh ngai tawh lo vang. Festival hi August ni 7 thleng ni mah se, Pathianni hmang lova awm hram ka duh avangin (ka la inkhawm kim ve tlat a!) August ni 5 Inrinniah kan haw ta chuk chuk a ni. March thla tawpa Shillong-a Mafaa pual seminar kan neihnaa ka zuk kal tih lohvah chuan, tun tum hi Mizoram pawna thu leh hla thila ka chhuahna hmasa ber a ni a, a hmunah ka khua zuk har hle mah se, nuam ka ti takzet a, vannei pawh ka inti.

Ka ngaihtuah mai mai a. Kum 2017-ah politics lamah inhman tanin MNF party-ah kan lut a, kum 5 pumhlum teh meuh mai ka inhman hnuin, kum 2022-ah ka chhuahsan leh ta kha a ni a. Party-a ka awm chhung khan, kum 2018-a sorkarna kan siam hnu lawk, 2019 kum tir têa Dr. R. Lalthangliana zuia Shillong kan zuk zin tih loh chu ram pawna zin chhuahna ka nei miah lo va. Dr. Thangtea lah chuan, khami hnuah vawi khat mah min be zui ta lo va (keimah tê khan min hruai a, min itsiktu inrawlh an awm ni maw). Ani ho hian MNF sorkar hmain, campaign-in Zoram dung leh vang kan zin chhuak a, zin dawn apiangin amah ngeiin min rawn phone ziah thin kha a ni a! Kan sorkar hnuah erawh chuan ani mai bakah Dampa savawm, a zin dawn apianga zin tura min sawma min rawn phone ziahtu te chu an reh ta hmak mai nia! Pawi ka va ti lo tak. 

Kum 2021-ah party chhuahsan chiah si lovin academic ka buaipui a, politics lamah erawh ka inhnamhnawih ta mang lo. Mahse, inthlan a hnai chho va, a hminga nihna pawimawh chelh ve reng chunga active theih loh chu tha ka ti lo va. Tin, thui tak ka thlirin politics-ah kei ang tan chuan dinkhawchhuahna kawng a kaw dawn lo niin ka hria a, a boruak hi a zawh pawh ka zo lo bawk a. Chhungkaw tlangval awm chhun, chhungkaw enkawltu ka nih avangin eizawnna fumfe tak ka neih pawh tulin ka hria a, kum 2022-ah banna lehkha ka thehlut ta a ni. Tun thleng hian ka la inchhir chhin lo va, ka inchhir ngai hek lo vang. Ka dam chhung kum 30 chuang tawhah kum 5 zet chu tul lo leh lelo takin, lawilo hmunah ka va khawhral a, ka ui takzet a ni. Pathianin Covid hripui hmangin min deng harh a, min beng harh a, hripui leng tuar em emtu kha ka tan malsawmna zawk a lo ni.

Thu leh hla avang te, zirna (academic) avang te in ka thlen ngai loh ram ka thleng a, ka nih phak loh tur ka nih theih phah a. Eng tik lai maha 'Sir' ni ngai lo tur chu zirlaite'n an zirtirtu ka nih avangin min han 'Sir' ve sap sap thin a (chu chu ka thian zirtirtute ka awh em emna thin a ni). Ka zirlai chhuak han tih tur mi 100 chuang zet an lo awm ve ta! Hei lo liama ka tan hlimna tur a awm chuang lo. Opposition dinhmun chauh lai bera party-a lut, zirna lamah pawh hma lam êng tak nei chunga chung thil zawng zawng kalsana politics-a zuang lut kha ka ni a. A campaign hah lai zawng zawng kan chang a, MNF a han sorkar a, sorkar hnua party inhmang leh tawh lo tura politics kalsan leh daih chu duhthlanna sáng leh har tak a ni. Mahse, tun thlengin Lalpa'n min la kaihruai zel a. A tawp thleng lovin min thlauh tawp lo vang.