03 February 2014

Zinkawng hriatreng tlak, hlawkthlak leh hlauhawm!

January ni 18-22, 2014 chhung khan khawthlang lamah tuikuk misualte’n Mizo an rukbote chungchangah kan zin kha a ni a. Kan haw hnuah ni 3 vel chu natna khumah hun ka hmang phawt a. Ka dam fel ta maw tihah zinna tur remchang dang a lo awm leh ta! Zin nuam ti mi ka ni a, ka zirna lamah kan chawlh lai a ni bawk a. Ka nêp phal thin lo.

‘Zo Re-Unification Organisation (ZORO) Conference cum Commemoration of the 122nd Anniversary of the 1892 Fort William (Chin-Lushai) Conference’ chu January ni 29-ah Manipur-a Sadar Hills-a Saikul-ah hman a ni dawn a. Chutah chuan Mizo Students’ Union aiawha kal ve turin min ti a lo ni a. MSU atangin kan Social & Culture Secretary Lalbiaksanga nen kan ni a. MSU President Zodinpuia chuan cheng 600 ve ve leh MSU diar leh camera min kentir a; a lawmawm khawp mai. January ni 27, 2014 zing dar 7:00-ah Manipur panin Vanapa Hall kawt atangin bus pahnihin kan chhuak ta a ni. Mizoram atanga kalte hi ZORO General Headquarters hruaitu thenkhatte bakah Aizawl-a college hrang hrang Students’ Union hruaitu te, Mizo Students’ Union (MSU) aiawh leh Mizo Zirlai Pawl (MZP) aiawh te, MNF Underground Returnee Association (MURA) hruaitu te, Govt. T. Romana College Cultural Club te kan ni. Heng bakah Bangladesh atanga lo kal mi palite chu kan bus-ah an chuang bawk a, kan vaiin mi 60 vel kan ni âwm e.

Assam lam atanga lehluh tur kan nih avangin Vairengte lamah kan kal a. Dar 10:30AM veleh Bualpui N-ah tukthuan kan ei a. Chhun dar 12-ah Kolasib thlengin hetah hian Kolasib ZORO hruaitute’n min lo hmuakin thingpui kan in leh a. Chawhnu dar 2-ah Vairengte thlengin tlai dar 3-ah Silchar kan thleng thei hram a. Silchar-ah hian vanduaithlak takin kan chuanna bus chu a chhe hlauh mai a, a siam chhungin bus pakhat zawk (Art & Culture Dept. bus) chuan min nghak bawk a. Darkar 3 vel ngawt a chhe siama kan tangkhang hnuah zan dar 8-ah Manipur khua Phaitol kan thleng ta a; hetah hian kan riak dawn a ni.

Phaitol khua hi Thado khua a ni a, Mizo tawng an lo thiam hlawm khawp a, an fel hlawm hle. Aizawl atangin UPC an rawn din a, Salvation Army te pawh a awm. Kristian vek an ni. Kan thlen veleh kan awm dan turah kan buai nghal char char a. Zana thleng kan nih avangin thil a awlai lo khawp mai. Kan tam tham deuh avangin chaw eina tur min sem a. In pakhatah mi pahnih zelin min sem zar zar a. Hetih lai hian zan dar 10 vel a ni tawh a. Thenkhat chu an lo mu tawh a, an kaitho chawp a. Hmun thenkhatah chaw an chhum chawp chuk chuk bawk a. Min semdarhtute an indaih loh avangin pahnih chu mi 20 chuangin kan zui dul dul a! Pahnih den dena an sem chhung chu rei tak a ni. An chaw eina turah hrilhfiah hmasak zel an la ngai zui a!

Keini mipa rual 7 zet chu zan a rei tawh avangin a tawp berah kan inhnawhkhawm ta a. Zan dar 11-ah leilet buh tui tak nen, bal leh ramsa bai pawlh, sangha kan leh vawksa bai kan hmeh ta a. A tawpah tih tawk a awm kan ti kan ti mai. Vannei kan inti hle. Kan hahin kan ril a tam tlang bawk a, kan ei teuh hlawm a. An chawhmeh a thak hlawm fer fer bawk a, thak ngam lo kan lo tam angreng bawk nen, a then phei chu an thinrim titih zawk a! A hnu leh zelah pawh kan chaw ei tawhnaah chuan chawhmeh zawng zawngah hmarcha an telh vek!

Zan dar 12 velah kan ti fel thei hram a. An community hall-ah kan vaiin min riahtir a, zing lam dar 1 velah kan mu fel thei chauh awm e. Hetih lai hian Tripura lam atangin sumo khatin kan kalna lamah an lo kal bawk a, Phaitol khuaah tho hmun dangah an riak a ni.

Phaizawl khua a ni a, tui a lo awlsam fahran lo va. Kan zin chhunga kan buaina ber chu, inthiarna, inbualna leh mobile charge-na a ni tluan zak! Tichuan, a tuk January ni 28 zing dar 6-ah Phaitol khua atangin kan chhuak leh ta a. Chawhma dar 10:45-ah Nungba kan thleng a, hei pawh hi Thado khua tho a ni. Hetah hian chaw kan ei a; Nungba-a kan awm lai hian Manipur Deputy Chief Minister Pu Gaikhangam chuan Nungba Market a lo hawng mek a, kawng tluanin sipai an duty khat tlat a. Khaw chhunga a awm lai hian kan kal tlang an phal loh avangin kan nghak reng nghe nghe. Nungba khaw pelh hnu lawkah truck lian tam tawk kan tawk a, an vaiin 700 vel an ni. Tlan a sawt lovin a ninawm duh kher mai; kawng chhiatna leh a khûk em emna a ni zui. Tichuan, tlai dar 5:40-ah Imphal kan thleng a, zan dar 7:30 velah kan hun hmanna tur Saikul khua chu kan thleng ta a ni.

Kan thlen veleh kan thlenna turah an buatsaih Model English Higher Secondary School-ah kan innghat a, hei hi kohhran sikul niin an sawi. A vawt hle a, Mizoram-a thlasik vanglai tak tak ang a ni. Kan thlen veleh a bual huai zual an inbual a, kan hmeichhiate pawh vawt ti chung chungin an inbual sap sap a, an khawngaihthlak zawk e! Zanah bawk chaw kan ei leh a, vawksa leh bawngsa an siam a, kan ei teuh va. Sai ei lote eitur an lo ngaihtuah hmaih hlauh va, a thenin an ei lo va, a thenin tui nen an chawm thung a. Chaw ei khamah meeting pawimawh kan nei a, zan dar 12:00 velah bawk kan mu thei ta hram a. Hmeichhia a hrangin an mu a, mipa a hrangin kan mu bawk a.

Palai kal zawng zawng hi inchhiarna a awm hran lo va, mi 300 vel chu kan tling ang. Mizoram atang bakah Burma ram Kachin leh Chin State atang te, Bangladesh atang te, Tripura atang te, Assam Barak Valley atang te leh Manipur hmun hrang hrang atanga kal khawm kan ni. Tripura atanga lo kalte hi Darchawi khaw mi vek an ni a, kum 2012 ZOFEST, Darchawi-a hman a nih tuma kan hmuhte kan han hmuh nawn leh chu a lunglenthlak duh kher mai.

A tukah hma takah kan tho va. Kan Conference hmanna tur te kan en a. A zau tha duai duai kher mai. In chhungah ni lovin khelmualah a ni a, stage chu sang leh zau takin an siam a, a chhak lam chu ram a ni tawh a. Thalak a mawi duh raps. Hmun dang atanga kalte thutna tur bik chu stage sirah pandal te reuh te an siam a. Stage hma lam zawng chu mipui thutna turin puan an phal tlar tawp mai a ni.

Chawhma dar 11-a tan tur a ni a, mahse, dar 12-ah kan tan thei hram! Saikul bialtu MLA Pu Yamthang Haokip-in lungphun a hawn hmasak vang a ni awm e. ZORO President Pu R. Thangmawia chu khuallian a ni a, Conference theme chu ‘Together we ascend’ tih a ni. Mipui an lo kal tam kher mai. Khelmualah an thu khat tlat a, mipui lo kal zawng zawng hi 2000 an tling awm e. Nilengin an thu a, ni lah chu a sa tha vawl vawl khawp a. Tumah an haw then lo; programme hman chhung zawngin an thu tluan zak a, nu leh pa bakah pitar putar, naupang chenin an kim khawp mai. ‘Mizoram chu ni se thusawi laiin an haw zo deuh vek awm sia’ kan ti kan ti mai a, an entawntlak takzet a ni.

He hunah hian Kanggui Autonomous District Council Chairman Pu Haokholal Hangsing chuan Souvenir a tlangzarh a. Khuallian Pu R. Thangmawia’n darkar hnih vel zet thu a sawi bawk. Mi pawimawi tak tak 40 zet an ko chhuak a, ngaihhruina diar an khimtir bawk; ka tel ve! Hnam hrang hrang zai te, hnam hrang hrang lam te entir a ni a, hnam hrang hrang aiawh theuhte’n thu an sawi bawk. Mi pawimawh hrang hrang kalkhawm tih takah sawrkar lam sipai leh underground lam sipai chu an silaite nen an ther fur mai a, sawrkar mi pawimawh chu sawrkar sipaiin an veng a, underground mi pawimawh chu underground sipaiin an veng mai a; a nuam angreng! Tlai lamah resolution paruk kan pass a, pawl hrang hrang aiawh mi 19-in hming kan sign hnan a ni.

Nileng programme bakah zanah concert-in a chhunzawm a. Mipui an kal thaleh pek hle a, tun lai tawng takah an enjoy vak lo, ding chungin an en tawp mai a ni. Mizote bawk chu a lâm pawlah kan tang a, zan rei deuh lamah phei chuan helho an lo lâm ve a, AK-47 nen an lâmho zek zek mai! Kan Cultural Club hruaite an phur thiam a, an fel hlawm a, tumah ngaihtuahawm an awm lo va, a hunah Zo lâmin an lam a, a hunah sap lâmin an lam mai a ni.

Zanah buaina neuh neuh a rawn awm ta! Mizote-ah bawk! Mizote hi kan phunchiar bikin buaina kan ngah bik em ni chu aw ka ti thin. Zan rei tak thlengin kan inhau lawng lawng a, zing lam dar 1 velah bak kan mu leh thei pek lo. Kan mu tam lo thin khawp mai. A tuk chaw eikhamah kan kalna lam atang bawkin kan haw leh a, zing dar 8 velah Saikul kan chhuahsan thei tawk a. A khaw mite paw’n min ngaina der em em a, kan in-bye bye lawm lawm mai a ni.

Kan tlan par par a, Imphal-ah kawng kan bo phawt. Buaina a intan dawn chauh! Chumi hnuah tlai dar 4-ah Naga khua Khongsang kan thleng a, hetah pawh hian kawng dik lo lamah kan peng palh hlauh va. Km 2 vel kan tlan hnuah kan let leh a. Khongsang khua kan pel fel chiah tihah kan bus chu a chhe leh ta! Zinkawnga bus chhia hi a ninawm takzet a ni. Bus pakhat zawk erawh fal taka kan hmaa tlan a nih avangin a tlan tlang par par mai a ni awm e.

Khaw chhungah a part lei tur a awm lo va, bus driver leh conductor-te an buai khawp mai. A tawpah Churachandpur-a awm mek, Tripura lam atanga lo kalte chu a part kan chah a. Anni hian Churachandpur an tlawh a, an riak nghal a. Kan hawna lamah an lo haw leh a ni. Khongsang-ah hian Kuki Students’ Union President a fel khawp mai a, a theih ang angin min buaipui char char mai a; kan thla a timuang hle. Zanah pawh bus-a kan mutbu chu kan la a, an Community Hall-ah kan riak a. Driver leh Conductor erawh chu bus chhungah an riak thung. Zanah pawh chuan dar 12 velah kan mu leh thei ta hram a.

A tuk chu January ni 31 a lo ni tawh a, ruahman lawk dan chuan Mizoram kan thlen ni tur a ni tawh! Bus pakhat zawk kal tlang kha kal lama kan riahna Phaitol-ah an riak a, vawk an lo talh nghe nghe a. Kan chang ve ta lo a ni! A tukah nilengin Khongsang-ah kan awm a; a thenin nula an rim a, a thenin card an deng a, a then an leng mai mai a. Mahni awm awmin kan awm a. Chawhnu lamah Tripura thiante chu an lo thleng a, a part an lo phur a, an han siam sawk sawk a. Tlai dar 4-ah Khongsang khua kan chhuahsan thei ta hram a ni. Tripura unaute hi an fakawm khawp mai. A part an thlak chhung zawngin min lo nghak a, kan chhuah hnuah pawh kan rualin an chhuak a. Kan hmaah an tlan a, zan thil a nih tawh avangin kan inhlat deuh hunah min lo nghak zel a ni. He khuaah hian chaw vawi hnih kan ei hman. Hotel-ah zel kan ei a, sum a hek duh diai diai e.

Kal lama chaw kan eina Nungba kan thleng chu rei lo te kan chawl zawk a, chumi chhung chuan helho an lo lang hman hram pek a! Cheng 1500 min dil a, pek loh ngam chi ni hek lo! Bus-a chuangte’n kan thawhkhawm liam liam a. Driver hnenah a hrana an dilte nen a vaiin cheng 2000 chuang hret chu kan pe awm e. Kal lam khan Deputy Chief Minister leh sipai tam tak awm lai a nih vangin min lo dil ngam lo a lo ni awm e.

Kan pek hnuah kan tlan leh a. Makru leiah harsatna kan tawk leh ta a. Lei an lo khar tawh avangin kaltlang an phal tawh lo. Mahse, Mizo pahnih (Paite pakhat) an lo awm hlauh va, anni’n theihtawp min chhuahpui a. Darkar khat dawn kan nghah hnuah kaltlang min phalsak thei ta hram a. Gate an hawng a, kan tlan tlang leh ta a. Harsatna dang tawk tawh lovin zan dar 9 velah Phaitol kan thleng ta a ni. Phaitol-ah hian a lo thleng hmasa te (Cultural Club te) leh khaw mipuite’n programme an lo hmang hi a lo ni a. Kan thlen hian an lo hmang zo chiah a. Chaw kan ei nghal a. Kan intihfel neuh neuh chhung nen dar 12 kan hawlh leh ta a. Hetah hian Tripura lam unaute nen hall khatah kan riakho tawh a ni.

A tuk zing dar 7:30-ah Phaitol kan chhuahsan a, Silchar-ah chaw kan ei a. Zan dar 10-ah Aizawl kan thleng ta hram a ni. Kan bus-a chuang hi 31 kan ni a, hmeichhia pathum an tel a; MURA atanga kalte pahnih hi kum upa lam an ni bawk a, kum 1970 chho vela Mizo inbuan chak hmingthang Pu Tlangdingliana pawh a tel a; an chhel hlawm khawp mai.

* Manipur hi hel tamna a ni a, kan kalna lamah pawh an tam a. A ralmuang lo hle. Khaw hrang hrang mipuite pawh ti dêkin an awm a, an nun a zalen lo. Chutih laiin Mizote erawh kan zalen em em si a, a then phei chuan awm chintawk an hre mang lo va, kan inkhap fo. Mi rama awm dan kan thiam lo hle a ni.

* An programme hman dan a felfai viau. Programme sheet-a an ziah bak chu an belh leh paih an nei tlem khawp mai. Zai, thusawi leh lam an chawhpawlh vak lo va, zai hunah chuan zai turho an zaitir ngawr ngawr a, thusawi hunah thusawi a awm char char a, lâm hunah lâm an ti leh ngawr ngawr mai a ni. Thusawi an thiam hlawm a, Pu R. Thangmawia tih loh chu minute 30 aia rei thusawi an awm lo. Mipui lam an fakawm. Chawhma atanga tlai lam a tawp thlengin ni sa hnuaiah, lei charah an thu tluan zak a ni.

* Conference hi Kanggui khuaa nghah tura ruahman ni mah se harsatna dang a awm avangin Saikul-ah an sawn thut a. Chuti chung chuan an inbuatsaihna a tha hle. A tawi zawngin ‘an ti zung zung mai.’ A thlengtu hi ZORO Northern Zone a ni. Programme hman laiin TV news lam an lo kal a, DD News an lo kal bawk a, Pu R. Thangmawia bakah ka kalpuipa BS-a an interview nghe nghe.

* Zu kan duh hle. Kan chawlhna khua apiangah zu an zawng nghal zel a. Dar tin deuhthawah Sekmai (an local) an nei deuh vek. Kan Conference hmanna Saikul velah hian helhovin zu zawrh an khap tlat a, chuti chung chuan kan zingah in tur lo nei theite an awm tho. Silchar kan han thleng chiah chu a hmei a pain wine shop-ah an kal hul hul mai a ni. An zinga ruia awm kan hreh si lo va, anni an rui ngai si lo va, kan rui bual bual chu mak min tih hmel thin viau.

* Zohnahthlak hnam hrang hrangte hi an hawihhawm takzet. An hmelhriat ngai miah loh chu nuam takin min mikhual a, zinkawngah pawh buaipui kan ngaihna laiah min buaipui char char peih a. Khaw kar kawng thlengin min lo buaipui zel peih a ni. Kan haw lam hian Bangladesh atanga lo kal zinga pakhat, Kuki-Chin Development Organisation (KCDO) Senior Vice President Pu Jonathan Lalrindika, Bangladesh-a Bandarban District-a Ruma khuaa cheng nen kan titi a. Hnukulh teuhvin, “Mizoram hi a nuam ka ti em em a, ka hmangaih a ni,” tiin min hrilh.

* Kan paltlang khua khaw tinah sipai hmun a awm a; khaw daiah checkgate a awm a, min lo tiding zel a, tlan a sawt lo hle. Chutih rualin kan bungruate min check ngai lo va, an sawifel thei zel mai a ni. Hmun thenkhatah phei chuan sipai zingah Mizo tawng thiam te an lo awm a, a mak khawp mai. Hel tamna ram a ni a, Mizoram nen chuan inthlau tak a ni.

* An kawngpui a awhawm hle. Chhe tak tak awm mah se a zau a, chetsual a hlauhawm loh a ni. An tlangram kawngpui chhia te pawh zau tak tak vek a ni. Chutih rualin kan tlanna lamah chuan kawngpui chhia aiin kawngpui tha a thui zawk a rinawm. Hel tamna ram ni chunga hetiang kawngpui tha an nei hi, Mizoram anga ralmuang ni sela chuan kan va tluk dawn lo rua em!

* Hmarcha an uar viau. An chawhmeh siam zawng zawngah an telh vek a, hmarcha ngam lo tan chuan hrehawm tîk tâk tak a ni. Chaw einaah tui an chhawp ziah thung. Kan chaw eina hotel zawng zawngah a ni vek. An chaw a tui khawp mai, leilet buh ka ti mai. Mizo buh pangngai ai pawhin tui ka ti zawk.

* Hel tamna ram tih takah an nun a zalen lo va, anmahni thununtu a awm a nih tih a hriat hle. Kan ramah han awm thut se nuam an va ti dawn em! Keini kan nun a lo zalen ropui mai si a, an zingah pawh kan rama kan thawven ngaiin kan thawveng reng a, min khap fo mai. Zanah hma takah an mu a, khawlai chhuak an awm mang ngai lo. Helho hian motor-ah chhiah an siam ni awm tak a ni.

* Ni 6 zet kan thang a; ni khat chu Conference ni a ni a, a bak zawng chu bus chhungah hun kan hmang a. Kan chuanna bus-a chuang mi 31 chu kan inngaina hman hle a, thianah kan inchhar a; upa zawk te, hmeichhia te, Bangladesh kan unau te, college zirlai te, driver leh conductor chenin kan inkawmngeih hman hle. Ni 5 chhung bus tê pakhat chhunga hun hmanho chuan a loh theih loh. Mobile number te kan inpe a, kan inkawm zui zel a ni.

* Zohnahthlak hnam hrang hrangte hian Mizoram hi an ngaina a, an suangtuah thin. A chhunga cheng Mizote pawh min ngaisang a, min ngaina a ni. Chumi chu hriain entawntlaka kan awm a ngai takzet a. An rin aiin kan lo mâwlin kan lo sual palh ang tih hi thil hlauhawm tak a ni. Zohnahthlak hnam hrang hrangte zingah Mizote min hmusit hi tumah an awm lo va, chuvangin keini pawhin kan hmusit tur a ni lo.

ZORO dam reng rawh se.