29 June 2016

An CM leh kan CM

India rama state hmasawn leh țhang nasate hi amaha rawn țha thut a ni lo va, siam danglamtu leh thlak danglamtu a nei. Bihar-ah Hindu pachal Nitish Kumar, Gujarat-ah Hindu pachal tho Narendra Modi, Tripura-ah Manik Sarkar, Delhi-ah Hindu pachal Arvin Kejriwal, Odisha-ah Hindu pachal Naveen Patnaik, West Bengal-ah Hindu hmeichhia Mamata Bannerjee etc. India ram hi sakhaw zalenna ram ni mah se, Hindu ram tia sawi theih a ni a, chu vangin, state tam zawka CM-te hi Hindu sakhaw betu an ni. Chu vang ni leh zel tak maw, CM țhate hi Hindu sakhaw vuantu an lo ni leh zel a, Hindu sakhaw vuantu an nih avang ngawta CM țha an nih a rinawm chiah chuang loh.

Pu Hawla hi Kristian CM a ni a, India Today-in kum 2015 chhunga CM țha bera a thlan Arvin Kejriwal-a kum 10 mi a nih laia inthlana lo chuha lo tling zak zak tawh a ni. MNF leh India-in inremna an ziah laia CM ni lai a ni a, MNF leh India-in inremna an ziah ațanga kum 30-naah pawh CM tho a ni. Mizoram-ah kum 20 vel zet a CM tawh a, Mizoram erawhin thlak danglamtu a la nei lo. India rama state ralmuang lo leh crime tam em emna Bihar chuan kum rei lo te chhungin Hindu pachal Nitish Kumar-a hnuaiah siamțhatna a chang a; 'Bihar hi kutdawh state a ni lo' a tih dum dum laiin keini chu, 'Mizote hi kutdawh hnam kan ni' kan la ti dum dum mai a ni. Hindu rorelna state dangin siamțhatna a chan ang hi, 'ngati nge Kristian lalna state hian a chan ve theih loh, tih hi ka rilrua riak reng țhin a ni.

Odisha (Orissa)-a CM ni rei ber chu Naveen Patnaik a ni, Pu Hawla'n 'milem be mi' a tihte zinga mi a ni. Kum 2000 ațanga CM ni țan kha tun thlengin a la CM a, chawlh awm miah lovin term li chu a zâwnin a la CM zat zat a, tuna a CM term a zawh meuh chuan kum 20 vel zen zawn chu CM a ni ve ang. Pu Hawla'n kum 20 vel zet CM a nih chhunga Mizoram 'kutdawh hnam'-a a chhuah theih țâwk laiin, Naveen Patnaik erawh chuan a ram Odisha a siam țha fe tawh. Odisha hi a CM tirha India rama state rethei berte zinga mi a ni, kum 2001-2012 chhunga an economy țhanna (growth rate) hi 9% lai a ni nghal. Kum 2014-2015 thleng khan Odisha-a poverty (rethei) rate tlakhniamna hi 20% lai a ni duai bawk. Scheme țha tak tak a siam a, tribal hmeichhiate tan bicycle a sem a, zirlaite tan laptop a sem a, cheng khata lei theih turin buhfai a pe chhuak a, pawisa a sem ve lo.

A term khatnaah Odisha chu mineral based industry investment sang ber dawt state-ah a hlang kai nghal pang. A state chhunga National Highway km 1,600 chu km 3,500-ah a tipung bawk, hei hian kawngpui siam lamah hma a la nasa tih a tichiang. Mipuite sawi chim mai mai loh tur, rûkrute'n a kilhna an rûk avanga chim ve mai mai lo tur lei (bridge) țhahnem tak a siam a, thingtlang khaw tam zawk chu kawngpuiin a pawh bawk. Scheme thar țha tak tak a duang chhuak a, buhfai kg 1 cheng 1-in mipuiin an lei thei. A term hnihnaah medical college 4 lai a hawng a, chu chuan an state mamawh daktawr a phuhru nghal. Tribal zirlaite tan hostel 1000 chuang a din. A term thumnaah thermal power plants siam nan MOU 29, steel plants 49 leh iron lamah 54 ngawt an sign thar a, industry tam tak din a ni. Kum 2013 October thlaa cyclone rapthlak lutukin Odisha a nuai laia a thawh țhat em avangin United Nations-in chawimawina a pe nghe nghe. A zinsan ve lo tlat.

NDTV Opinion Poll-ah India rama CM hnathawk țha ber dawtah thlan a ni tawh a, a pakhatna chu Pu Hawla a ni lo chiang. Danglamna thlen turin sawi sawi aiin, thawh thawh mai hi a țha zawk tih hepa hian a pho chhuak chiang hle. Hei, niminpiah, June ni 27, 2016 maiah pawh khan Naveen Patnaik chuan zirlaite tan Kalinga Siksha Sathi Yojana (KSSY) a tlangzarh leh ta! He scheme hnuaiah Management, Law, Engineering, Medicine etc. zirlaite chuan kum khata 1% a pung awmin loan an pûk theih dawn. SBI vela student loan pûk hleih theih loh ang ni lo hetiang hi kan mamawh ve asin! Hemi atan hian an state-in cheng vaibelchhe 500 an dah a, mi pakhatin loan a pûk theih sáng ber tur chu cheng nuai 10 a ni. 'Ngati nge kan ram Kristian ram, Kristian CM-na hnuaiah 'milem beho' hamțhatna dawn ang hi kan dawn ve theih loh? 'Ngati nge 'milem beho' state-in danglamna an hmuh angin Kristian, 'Pathian nung' beho ramah kan hmuh ve theih loh? 'Ngati nge 'milem bia' Hinduho hi an vanneih bik em em? Kan ram dinhmun thlira state dang nena khaikhin chuan, chhàn thiam loh zawhna hlir ka inzawt țhin.

08 June 2016

Hmun khawhar

Țawngthuchhelovah! Eng emaw avangin damdawiinah han awm ta ila, chawlhni ilo fahranah kan bula damlo dangte'n kantu an neih sup sup laiin kantu nei lovin lo awm reng ila, a va khawharthlak dawn em!

Țawngthuchhelovah! Aizawl-ah chhiatna lo thleng ta rup se, mihring leh mihring thil siam reng reng thãwm chhuah tur awm lovin, Aizawl khawpui tlu sawp sulh karah mahniin tei rak rak ila, a va khawharthlak dawn em!

Intihhlimna hmunah emaw, vantlang puipunna hmunah loh theih lohna avangin emaw kal ila, midang hlim ri bengchheng nuai nuai karah țhian nei hauh lovin mahniin lo thu ngawi veng veng ila, a va khawharthlak dawn em!

Thihna avangin chhiatna runthlak kan han tawk a, khawhar lenpuitu kan nei a, in riak te kan nei a; chumi hnu reilote-ah, chunghote chuan inthurual ang hrima min rauhsan hunah a va khawharthlak dawn em!

Ramhnuai pilril takah, mihring tlawhpawh ngai reng reng lovah bovin han țhu kun chawt ila, rannung leh sava chi hrang hrang hrâm rite chu kan bengah kiu ri vawng vawng se, a va khawharthlak dawn em!

Changkannate hian mi tam tak khawharna a hnawt țiau thei a, nimahsela, kan changkan poh leh khawhar nachang hriate erawh kan khawharna a thûk ting si. Mi awm lohna hmun hi hmun khawhar a ni ringawt lo va, thãwm bengchheng awm loh hun hi hun khawhar a ni ringawt chuang lo. Khawharna chu thinlungah, chhungril takah a awm a ni.

Kan mit emaw, kan beng emaw hian an thil hmuh leh an thil hriatte hi thluakah a thawn chho nghal zung zung a; hemi hun chhung, a process hi a rang lutuk a, Mizoram sawrkar pisa-a file process chhung, hmun maktaduai 100 țhen sawma hmun khat vel hi a ni. Thluak chuan thinlung hnenah, "Khawharna tur ngei a nih chu, i khua tihar rawh le!" tiin order khauh tak a siam a, kan khua a har ta em em mai a ni!

[Thluak hian a tihtur chu hmun dangah sawi pung pung lovin a ti mai a, thinlung pawhin ihe lovin a zawm nghal mai țhin. Thluak chuan, taksa peng dangte chu hrem tlaka an awm chuan na kan lo tuar țhin a ni. Zu rui chungin lirthei ka khalh a, kopang ka su a. Chu veleh ka taksa peng eng emaw ber chuan thluak hnenah a complaint nghal a, thluak chuan, "Rui chunga motor i khalh avangin hrem i ngai a nih hi, na takin i ke na rawh se," a ti a, kan ke chu a lo na ta em em a ni. Thluak hian taksa peng dang hrem ngai chu a hrem zung zung zel a, an thil tihsualte sawiah a tlâk ringawt ngai lo. Aw... Kan hotupa hi thluak hmun maktaduai khata țhena hmun khat tala chak leh huaisen ni se kan va ti em!] — 8/6/2015

06 June 2016

Ka nunna ka tihtâwp loh tur thu

Ruah a sur buan buan a, kawtlai a kawih a, daikil a diak a, chhuahvah a peihawm loh chhiava a! Chutah chuan in chhunghulah tawmimin kan phun țhin — ruahsur reng mai, ninawm, tiin! Chutiang hunah chuan ka nu leh pate ka ngaihtuah chhuak leh țhin. Anni chu lovah hna an thawk ang a, ruah an do vang. Thosi leh vaihmite-te nen hna an thawkho vang a, an fate tan beiseina nen an thawk mek ang.

Nipui nilum ni a sa a, thlan tla chungin kawtlai kan chhuak a, in chhûngah fan hnuaiah țhuin khaw lum vangin kan phun tho țhin — lum lutuk, ninawm, tiin! Chutiang hunah chuan ka nu leh pate ka ngaihtuah chhuak leh țhin. Anni chu ni sa vawl vawl an tuar satliah a ni lo, hna hrehawm ber ber an thawk ang a, an thlan tlate chuan an buh leh thlai chînte a far ang a, hnim hrang hrangte nen inchiahpiahin lungphurte nen hna an thawkho vang a, an fate tan beiseina nen an thawk mek ang.

Thlasik khua a rawn vawt a, zingkarah rizai blanket lum thei zawng zawng nen kan mu kûk a, nilengin khaw vawh thu țhiante kan fah a; zan a rawn thlen meuh chuan phun mai pawh peih lovin a ànin kan âng hlawk hlawk tawh mai țhin — khaw vawh dan em em hi, ninawm, tiin! Chutiang hunah chuan ka nu leh pate ka ngaihtuah chhuak leh țhin. Anni chu lo hna thawk turin zingkar khawvar rualin an thawk chhuak ang a, zing daifimte chu khaw vawh tizualtu mai a ni ang a, khur bauh bauh chungin hna an thawk ang a, an fate tan beiseina nen an thawk mek ang.

Ka chunga ruah a sur lai khan ka nu leh pate chungah ruah a sur ve tho va, ka chunga ni a sat lai khan ka nu leh pate chungah ni a sa ve tho va, ka chheh vel a lum lai khan ka nu leh pate chheh vel pawh a lum ve tho va. Anni aiin ka tawmhul a, anni aiin ka awm daihlim a, anni aiin ka intuamlum țhin. Chung zawng zawngte chu haiderin, ka nu leh pate phatsanin ka nunna ka titawp ang maw?! A teuh lo!

Ka nunna hi ka roh hliah hliah a, ka chuam bik liau liau va, ka duat ngawih ngawih a ni. Chu mai pawh duhtawk lovin min hmangaihpuitu tur ka zawng a, a hrehawm hlauvin ka hmanhlel a, a derthawn deuh changin pawhsei hram dan ngaihtuah țhin. Ka zirna - ka thil tih zawng zawng hi ka nunna atan vek a lo ni. Eng vang maha holam taka tihtawp hi ka tum lul lo ve — ka thâwk ve țek țek chhûng chuan!

(Hei hi June ni 6, 2014-a ziah a ni e).